ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

   Ο Ρωμαίος ηγεμόνας Ιούλιος Καίσαρας ήταν αυτός που σκέφτηκε να μεταρρυθμίσει το ημερολόγιο που ίσχυε έως τότε στην αχανή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Για το λόγο αυτό το 46 π.Χ.  κάλεσε στην Ρώμη τον Έλληνα αστρονόμο Σωσιγένη για να μελετήσει τη μεταρρύθμιση, του τότε ισχύοντος ημερολογίου. Ο Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς ήταν Έλληνας αστρονόμος, μαθηματικός και φιλόσοφος (1ος αι. π.Χ.) από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο Σωσιγένης βασίστηκε στη διάρκεια του αστρονομικού έτους, την οποία οι Αιγύπτιοι αστρονόμοι είχαν προσδιορίσει σε 365 ημέρες και 6 ώρες και σύστησε την παραδοχή ενός πολιτικού έτους 365 ημερών, αντί του σεληνιακού των 355 ημερών, που ήταν σε χρήση έως τότε, αφού ο κάθε σεληνιακός μήνας (μήνας: από τη λέξη μήνη = σελήνη) είχε 29 με 30 ημέρες. Για να ρυθμίσει την διαφορά των έξι ωρών υπέδειξε ανά τρία συνεχή κανονικά έτη των 365 ημερών να ακολουθεί ένα έτος 366  ημερών. Η επιπλέον αυτή ημέρα που προστίθετο μετά την 24^η Φεβρουαρίου, η οποία λέγονταν έκτη, πριν από τις καλένδες του Μαρτίου, ονομάστηκε δίσεκτη ή λατινικά βισσέκτι και το έτος δίσεκτο, επειδή είχε δύο έξι (bis-sextus = δυο φορές το έξι). Η μεταρρύθμιση που πρότεινε ο Σωσιγένης με τη συνεργασία του Φλαβίου Μάξιμου έγινε αποδεκτή και το μεταρρυθμισθέν ημερολόγιο ονομάστηκε έκτοτε προς τιμή του Ιούλιου Καίσαρα «Ιουλιανό». Μάλιστα για να γίνει δεκτή αυτή η διόρθωση το έτος εκείνο δηλαδή το 46 π.Χ. διήρκησε 445 ημέρες!

       Όμως το αστρονομικό έτος για την ακρίβεια δεν έχει 365 ημέρες και 6 ώρες, αλλά 365 ημέρες 5 ώρες και 49 λεπτά, υπάρχει δηλαδή διαφορά με το ημερολογιακό έτος που είναι σε χρήση από τους ανθρώπους 11 λεπτών. Η διαφορά των 11 αυτών λεπτών που πιθανόν φαντάζει αμελητέα, κάθε άλλο παρά τέτοια είναι, διότι δημιουργεί διάφορα προβλήματα που κάποια από αυτά έχουν τον χαρακτήρα του κωμικοτραγικού. Έτσι σε 128 χρόνια τα 11 λεπτά δίνουν σχεδόν μια επιπλέον ημέρα και στα 400 χρόνια 3 επιπλέον ημέρες. Το 1582 μ.Χ. διαπιστώθηκε πως η εαρινή ισημερία, από την οποία ως γνωστόν καθορίζεται και η ημερομηνία του εορτασμού του Πάσχα, έπεφτε στις  11 Μαρτίου αντί του ορθού 21 Μαρτίου (25 Μαρτίου κατά το «Ιουλιανό»), διαφορά δηλαδή 10 ημερών. Λόγω λοιπόν αυτής της ημερολογιακής ανωμαλίας αποφασίστηκε στη Δύση να γίνει μεταρρύθμιση του «Ιουλιανού» ημερολογίου για να αρθεί η ανωμαλία αυτή. Αξίζει βέβαια να σημειώσουμε στο σημείο αυτό πως την επιτάχυνση του ημερολογίου και της ισημερίας – η οποία με την πάροδο των ετών θα οδηγούσε σε εορτή του Πάσχα το καλοκαίρι! – είχε γίνει αντιληπτή και στην Ανατολή. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς (1295 – 1360 μ.Χ.) ιστορικός συγγραφέας, λόγιος, θεολόγος, ρήτορας, μαθηματικός και αστρονόμος πρότεινε το 1326 μ.Χ. σε μια διατριβή του που υπάρχει ακόμα, στον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄Παλαιολόγο (1259 – 1332 μ.Χ.) μεταρρύθμιση του ημερολογίου, κάτι που ο Ανδρόνικος αρνήθηκε εξαιτίας του φόβου των λαϊκών αντιδράσεων. Άλλωστε ήταν μια εποχή που το Βυζάντιο συνταράσσονταν από εμφύλιους πολέμους και μεγάλες θεολογικές διαμάχες, οπότε δεν χρειάζονταν ένα επιπλέον πρόβλημα.

       Οι αλλαγές όμως του Νικηφόρου Γρηγορά επρόκειτο να υιοθετηθούν σχεδόν απαράλλαχτες μετά από 200 χρόνια περίπου από τον πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄(1502 – 1585 μ.Χ.). Σε συνεργασία με τον αστρονόμο Λίλλιο, ο Γρηγόριος ΙΓ΄ διόρθωσε το ημερολόγιο και αποφάσισε η 5^η Οκτωβρίου 1582 να γίνει 15 Οκτωβρίου. Το διορθωμένο αυτό ημερολόγιο ονομάστηκε «Γρηγοριανό» προς τιμή του και μπήκε σε ισχύ στην Δύση, προκαλώντας όμως και εκεί αρκετές αντιδράσεις. Βέβαια από άποψη αστρονομική και τα δύο ημερολόγια είναι ατελή, απλώς το «Γρηγοριανό» είναι πιο ακριβές. Διότι το «Ιουλιανό» χάνει 1 ημέρα κάθε 128 χρόνια, ενώ το «Γρηγοριανό» 1 ημέρα κάθε 3320 χρόνια. Επί πλέον: Με το «Γρηγοριανό» έχουμε 97 δίσεκτα έτη κάθε 400 χρόνια, ενώ με το «Ιουλιανό» έχουμε 100 δίσεκτα έτη κάθε 400 χρόνια.

       Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν στην Δύση τον 16^ο αιώνα, στην Ανατολή εξακολουθούσε να ισχύει το «Ιουλιανό». Δεν πρέπει άλλωστε να λησμονούμε πως η Ελλάδα ήταν υπό Τουρκική κατοχή όλα αυτά τα χρόνια. Μπαίνοντας όμως ο 20^ος αιώνας, στην Ανατολή αφού ήδη είχαν περάσει άλλα 400 χρόνια περίπου, είχαν προστεθεί κατ’ ανάγκη άλλες 3 ημέρες, ανεβάζοντας τις ημέρες της διαφοράς σε 13. Έτσι λοιπόν άρχισαν επί πατριάρχου Ιωακείμ Γ΄ συζητήσεις  για την αλλαγή του ημερολογίου και στις Εκκλησίες της Ανατολής. Η αλλαγή αυτή κρίθηκε και ως αναγκαία στην Εκκλησία της Ελλάδας, γιατί ήδη είχε αρχίσει και προκαλείτο σύγχυση στους πιστούς, επειδή η Ελληνική Πολιτεία είχε εισάγει το νέο ημερολόγιο το 1923 και η Ρωσική το 1917. Παρά τις συνεννοήσεις δεν κατέστη δυνατόν να υπάρξει συμφωνία μεταξύ όλων των αυτοκέφαλων Εκκλησιών και την μεταβολή πραγματοποίησαν αρχικά μεν λίγες, έπειτα δε οι περισσότερες με την εξής σειρά: Οι Εκκλησίες Κύπρου στις 23 Μαρτίου 1924, Πολωνίας 24 Ιουνίου 1924, Ρουμανίας 14 Οκτωβρίου 1924, Γεωργίας 4 Οκτωβρίου 1927, Αλεξανδρείας 14 Οκτωβρίου 1929, Βουλγαρίας 20 Δεκεμβρίου 1968. Σήμερα ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο («Ιουλιανό»), η Εκκλησία της Ρωσίας, Σερβίας, Τσεχοσλοβακίας, το Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων, καθώς επίσης και οι μονές του Αγίου Όρους και του Θεοβάδιστου Όρους Σινά.

       Το 1923 με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου άρχισε να συζητείται η προσαρμογή του εκκλησιαστικού ημερολογίου («Ιουλιανό») με το νέο ημερολόγιο («Γρηγοριανό»). Η προσαρμογή αυτή με το πολιτικό θα αφορούσε μόνο τις εορτές που έχουν ακίνητη ημερομηνία (π.χ. Χριστούγεννα, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου κ.λ.π.) και όχι τις εορτές που έχουν κινητή ημερομηνία π.χ. το Πάσχα. Στην ουσία δηλαδή επρόκειτο για ένα διορθωμένο «Ιουλιανό» ημερολόγιο αφού δεν εθίγετο ο Πασχάλιος κύκλος. Γι’ αυτό άλλωστε το Πάσχα, δεν γιορτάζεται την ίδια ημερομηνία στην Ανατολή και την Δύση, εκτός αν συμπέσει κάποια φορά.  Αξίζει όμως να σημειωθεί πως η ιδέα της αλλαγής του εκκλησιαστικού ημερολογίου δεν είχε ωριμάσει πλήρως, πολύ δε περισσότερο δεν καταβλήθηκε και καμία αξιόλογη φροντίδα για την διαφώτιση των πιστών γύρω από το ζήτημα αυτό, ώστε να προληφθούν τυχόν αντιδράσεις και άλλες δυσάρεστες καταστάσεις.

       Την 1^η Μαρτίου 1923 καθιερώνεται πολιτικά δια Βασιλικού Διατάγματος το Γρηγοριανό ημερολόγιο στην Ελλάδα, ενώ η Εκκλησία της Ελλάδας εμμένει εορτολογικά στο Ιουλιανό. Όμως, όταν επιχειρήθηκε στην πράξη ο διαχωρισμός της εθνικής εορτής για την Επανάσταση του 1821 από την εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου προκλήθηκε μεγάλη σύγχυση στο λαό, αφού και τα δύο αυτά σπουδαία γεγονότα εορτάζονταν ταυτόχρονα την ίδια ημερομηνία μέχρι τότε, και τώρα έπρεπε να εορταστούν σε ξεχωριστή ημερομηνία. Έγινε λοιπόν φανερό πως ήταν αδύνατον στην Ελλάδα να συνυπάρχουν δύο ημερολόγια ένα θρησκευτικό και ένα πολιτικό. 

       Έτσι την 16^η Φεβρουαρίου 1924 εισάγεται στην Εκκλησία της Ελλάδας το νέο ημερολόγιο  με την εγκύκλιο 430 και η ημερομηνία αυτή μετατρέπεται σε 1^η Μαρτίου, αφού θεωρείται πως δεν υπάρχει κανένα δογματικό κώλυμα. Ήδη είχαν λάβει χώρα πολλές συσκέψεις με αρμόδιες επιτροπές και Πανεπιστημιακούς καθηγητές για την ύπαρξη ή μη δογματικού κωλύματος, οι οποίες δείχνουν με πόση περίσκεψη αντιμετωπίστηκε το ζήτημα αυτό. Περισσότερα για το ζήτημα αυτό υπάρχουν στη διδακτορική διατριβή του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου Παρασκευαΐδη «Ιστορική και Κανονική Θεώρησις του Παλαιοημερολογητικού ζητήματος κατά τε τήν γένεσιν και την εξέλιξιν αυτού εν Ελλάδι, Αθήναι, 1982». Η απόφαση της Ιεραρχίας για την αλλαγή του εκκλησιαστικού ημερολογίου ήταν ομόφωνη. Εν τω μεταξύ στις 10 Μαρτίου 1924 το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσαρμόζει και αυτό το ημερολόγιό του και το επιβάλει στις εκκλησιαστικές περιοχές της Ελλάδας που καλούνται «Νέες Χώρες» και υπάγονται εκκλησιαστικά σ’ αυτό, όπως π.χ. τα Ιωάννινα, η Κρήτη, Γρεβενά κ.λ.π. 

       Με την εισαγωγή του νέου ημερολογίου έλαβαν χώρα δυστυχώς κάποια θλιβερά γεγονότα. Επειδή το νέο ημερολόγιο εισήχθη από την Δύση, και επειδή ο εισηγητής του ήταν πάπας μετά το σχίσμα Ανατολής – Δύσης, κάποιοι θεώρησαν πως προδίδονται τα όσια και ιερά της πίστης των πατέρων μας και υποτασσόμαστε στον πάπα. Έτσι κάποιοι φανατικοί μοναχοί ορμώμενοι από το Άγιο Όρος ξεσήκωναν τον κόσμο με αποτέλεσμα να φανατιστεί εκείνος ο λαός που είχε έλλειψη μόρφωσης. Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του Ρουμάνου Αγιορείτου μοναχού και ησυχαστή Αρσενίου Cottea, ο οποίος μετέφρασε από τα ρουμανικά μελέτη του που διακρίνονταν για τις συντηρικές αντιλήψεις του και στρέφονταν κατά της Διορθόδοξου συσκέψεως του 1923. Μάλιστα θεωρήθηκε και ηθικός αυτουργός της απόπειρας διαπομπεύσεως του τότε αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου. Ενώ πήγαινε να ιερουργήσει ο Χρυσόστομος, του επιτέθηκαν και κάποιος πιστός ονόματι Κ. Καραγιαννίδης με μια ψαλίδα που κούρευαν τα πρόβατα στην προσπάθεια του να του κόψει τα γένια τον τραυματίζει (εφημερίδα «Σκριπ» 24 – 5 – 1927). Και πιθανόν τα πράγματα να γίνονταν χειρότερα για τον αρχιεπίσκοπο, αν δεν επενέβαινε ο Θεόκλητος Σφήνας Μητροπολίτης Γρεβενών, ο οποίος ήταν γιγαντόσωμος και μπόρεσε να διασώσει τον αρχιεπίσκοπο.

       Το κίνημα του παλαιού ημερολογίου αυξάνονταν και ήδη επιθυμούσε δική του εκκλησία που θα ακολουθούσε το παλιό «πάτριο» ημερολόγιο. Μάλιστα είχαν στο πλευρό τους και την νέα εφημερίδα «Ο κήρυξ των Ορθοδόξων» (1926). Υπήρχε όμως ένα αξεπέραστο πρόβλημα. Δεν υπήρχε Έλληνας επίσκοπος που θα δέχονταν να τους ακολουθήσει και να τεθεί επικεφαλής. Πρόβλημα το οποίο έμελλε να ξεπεραστεί μετά από 11 ολόκληρα χρόνια. Την Κυριακή 26 Μαΐου 1935 τρεις Μητροπολίτες, οι πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος, Δημητριάδος Γερμανός, Ζακύνθου Χρυσόστομος λειτούργησαν στον παλαιό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου διακηρύσσοντας πως αναλαμβάνουν την αρχηγία του αγώνα για την επαναφορά του παλαιού ημερολογίου. Επόμενη κίνησή τους ήταν να χειροτονήσουν τέσσερις Επισκόπους. Έτσι την 5^η Ιουνίου 1935 χειροτόνησαν τον Γερμανό επίσκοπο Κυκλάδων, την 6^η Ιουνίου 1935 τον Χριστόφορο επίσκοπο Μεγαρίδος, την 7^η Ιουνίου 1935 τον Ματθαίο επίσκοπο Βρεσθένης και την 8^η Ιουνίου 1935 τον Πολύκαρπο επίσκοπο Διαυλείας και συγκρότησαν την επταμελή σύνοδο του Παλαιού ημερολογίου. Το σχίσμα στην Ελλαδική Εκκλησία ήταν πλέον γεγονός. Οι αποσχισθέντες επίσκοποι και πιστοί απετέλεσαν την εκκλησία του Παλαιού ημερολογίου ή των «Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών» (Γ.Ο.Χ.), όπως αρέσκονται να αποκαλούνται.

       Η  Ελλαδική Εκκλησία αντιδρώντας, προχώρησε στην καθαίρεση των τριών Μητροπολιτών που πρωτοστάτησαν στην δημιουργία του σχίσματος καθώς επίσης και των τεσσάρων επισκόπων που είχαν χειροτονήσει. Αργότερα ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος μετάνιωσε και επέστρεψε στην Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ακυρώθηκε η καθαίρεσή του και του επιβλήθηκε εξάμηνη αργία. Επίσης δύο από τους νεοχειροτονηθέντες επισκόπους οι Μεγαρίδος Χριστόφορος Χατζής και Διαυλείας Πολύκαρπος Λιώσης μετά από έφεση γίνονται δεκτοί ως πρεσβύτεροι στην Εκκλησία.

       Δυστυχώς τις έριδες για το ημερολόγιο, τις όξινε και η στάση της Πολιτείας η οποία με τους διωγμούς που επιχείρησε κατά των οπαδών του Ιουλιανού ημερολογίου, μεγιστοποίησε το χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές αντί να το γεφυρώσει. Έτσι κατά την τέλεση του μεγάλου Αγιασμού των Φώτων στον Άγιο Γεώργιο Ξηροταγάρου του Παλαιού Φαλήρου, από τον ιερέα Ιωάννη Φλώρο, στις 19 Ιανουαρίου 1925, δύναμις στρατού και της αστυνομίας με εντολή της κυβέρνησης Γονατά επενέβη και διέλυσε βίαια την συγκέντρωση, συλλαμβάνοντας 29 άτομα. Το 1932 σημειώνονται νέοι διωγμοί και επιχειρείται η κατεδάφιση ναών και μονών όπως της μονής Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου που ευρίσκεται στη Λυκόβρυση Αττικής, καθώς και εξορία Αγιορειτών μοναχών. Θλιβερά γεγονότα με διωγμούς, συλλήψεις και δίκες επισυμβαίνουν και το 1950. Αλλά και οι Θεολογικές Σχολές το 1950 αποβάλουν τους παλαιοημερολογίτες φοιτητές. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια, τα πνεύματα έχουν ηρεμήσει και δεν έχουμε πλέον ιδιαίτερα θλιβερά γεγονότα που να τραυματίζουν τις σχέσεις ανάμεσα στους πιστούς του νέου και παλαιού ημερολογίου.

       Στους κόλπους του παλαιοημερολογήτικου σχίσματος αναπτύχθηκαν πολλές τάσεις με αποτέλεσμα την πολυδιάσπασή του. Σήμερα οι παρατάξεις του Παλαιού ημερολογίου έχουν πολλαπλασιαστεί αφού προηγήθηκαν αλλεπάλληλες διασπάσεις οι οποίες συντηρούν παράλληλες Ιεραρχίες του Παλαιού ημερολογίου. Κατά καιρούς έχουν καταβληθεί προσπάθειες για άρση του σχίσματος και επαναφορά των πιστών του Παλαιού ημερολογίου στους κόλπους της Εκκλησίας, κάτι που δεν κατέστη δυνατόν. Μακάρι κάποτε με την βοήθεια του Θεού να μπορέσει να επιτευχθεί.                               

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Αθανάσιος Γερομιχαλός: «Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος» Τόμος Α΄

2.Αρχιμανδρίτης Βασίλειος Μπακογιάννης: «Ο Χριστός ήταν Ορθόδοξος»

3.Έκδοση ΠΑ.Χ.Ο.Κ.: Παλαιό και Νέο ημερολόγιο 

4.Εκπαιδευτική Εγκυκλοπαίδεια: Θρησκείες 

5. Θ.Η.Ε., λήμματα ΑΘΗΝΑΙ (τόμος 1) και Ημερολόγιο (τόμος 6)

6. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης: «Ιστορική και Κανονική Θεώρησις του Παλαιοημερολογητικού ζητήματος κατά τε τήν γένεσιν και την εξέλιξιν αυτού εν Ελλάδι, Αθήναι, 1982»

 

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.