ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ, ΥΠΗΡΞΕ Ή ΟΧΙ;

"Ιησούς Χριστός", ψηφιδωτό. Βρίσκεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα Αιγάλεω. Έργο του Λαμιώτικου ζεύγους καλλιτεχνών, αγιογράφων, ψηφιδοτοποιών και συντηρητών Θεόδωρου και Ένζας Μώρη

«Και ο Συμεών τους ευλόγησε και είπε στη Μαριάμ την μητέρα του, Αυτός θα είναι σημείο αντιλεγόμενο». Κατά Λουκά Ευαγγέλιο κεφάλαιο 2, στίχος 34.
Η προφητεία του δίκαιου Συμεών επαληθεύτηκε μέχρι κεραίας, καθώς το πρόσωπο του Ιησού αμφισβητήθηκε όσο κανένα άλλο στην ανθρώπινη Ιστορία, και η αμφισβήτηση αυτή φτάνει μέχρι τις μέρες μας.
Άλλοι αμφισβήτησαν την θεϊκότητά του και όχι ολίγοι την ύπαρξή του ως ιστορικού προσώπου.
Έτσι ο Γάλλος Ντυμπουά θεώρησε πως ο Χριστός ήταν ο ήλιος και οι 12 μαθητές του τα 12 ζώδια. Ο Ντέιβιντ Στράους αρνήθηκε την ιστορικότητά του. Και ο πατέρας της ψυχανάλυσης Φρόϋντ, υποστήριζε πως ο Ιησούς εκφράζει την προσπάθεια του ανθρώπου να απελευθερωθεί από το σύνδρομο του «σαδιστή πατέρα», δηλαδή του αυστηρού Θεού της Παλαιάς Διαθήκης.
Όλα καλά και άγια αυτά που υποστηρίζουν οι προαναφερθέντες και δεν έχουμε κανένα λόγο να διαφωνήσουμε μαζί τους. Όμως, εκείνες που θα διαφωνήσουν μαζί τους είναι οι ιστορικές μαρτυρίες για την ύπαρξη του Χριστού. Ας τις δούμε λοιπόν.


Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΙΩΣΗΠΟΥ
Ο Φλάβιος Ιώσηπος (37 μ.Χ. – αρχές Β΄ αιώνα μ.Χ ) – σχεδόν σύγχρονος του Χριστού – είναι ο πρώτος και αρχαιότερος μη Χριστιανός συγγραφέας που κάνει μνεία για τον Χριστό.
Στο έργο του «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία», που είναι μια διήγηση της Ιουδαϊκής Ιστορίας από την δημιουργία του κόσμου μέχρι των ημερών του, γράφει για το Χριστό τα εξής:

«Εκείνη την εποχή περίπου έζησε ο Ιησούς, ένας σοφός άνθρωπος αν μπορεί κανείς να τον χαρακτηρίσει σαν άνθρωπο˙ γιατί ήταν κάποιος που έκανε εκπληκτικά κατορθώματα και ήταν δάσκαλος των ανθρώπων που διψάνε για καινοτομίες˙ κέρδισε πολλούς από τους Ιουδαίους και πολλούς από τους Έλληνες. Αυτός ήταν ο Χριστός. Όταν ο Πιλάτος, μετά από μια καταδίκη που του απήγγειλαν οι αρχηγοί μας, τον καταδίκασε σε σταύρωση, εκείνοι που τον είχαν αγαπήσει από την αρχή δεν έπαψαν να είναι δεμένοι μαζί του. Την Τρίτη ημέρα τους παρουσιάστηκε ξαναζωντανεμένος, γιατί οι ιεροί προφήτες είχαν προβλέψει αυτό το γεγονός και μυριάδες άλλα θαύματα σχετικά με το άτομό του και η φυλή των Χριστιανών, που πήρε το όνομά της από εκείνον, δεν έχει εξαφανιστεί μέχρι σήμερα». Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία XVIII 3,3.

Όμως για την γνησιότητα του παραπάνω χωρίου, εγέρθηκαν αμφιβολίες, επειδή η φράση που χρησιμοποιεί ο Ιώσηπος Αυτός ήταν ο Χριστός, φανερώνει πως πίστευε στην μεσσιανική ιδιότητα του Ιησού, πράγμα που είναι αναληθές. Επειδή γνωρίζουμε από τον Ωριγένη πως ο Ιώσηπος δεν πίστευε στον Χριστό. Στο έργο του «Κατά Κέλσου» Α΄, XLVII,25 γράφει: «Αυτός δε (ο Ιώσηπος) αν και βεβαίως δεν πίστευε τον Ιησού ως Χριστό …».Εξαιτίας λοιπόν αυτού του γεγονότος πολλοί υποστήριξαν, πως το χωρίο αυτό του Ιώσηπου είναι νόθο και οφείλεται σε Χριστιανική παρεμβολή, και δεν διστάζουν κάποιοι από αυτούς να «δείξουν» προς τον Ευσέβιο Καισαρείας, επειδή είναι ο πρώτος από τους Εκκλησιαστικούς συγγραφείς ο οποίος μνημονεύει το χωρίο αυτό, στο έργο του «Εκκλησιαστική Ιστορία» I, 11.
Όλοι αυτοί όμως που αρνούνται τη γνησιότητα του χωρίου αυτού, αν το κάνουν από εμπάθεια έχει καλώς, ειδάλλως αποδεικνύουν την άγνοια και την ασχετοσύνη τους, επειδή λογαριάζουν «χωρίς τον ξενοδόχο».
Και ο «ξενοδόχος» στην προκειμένη περίπτωση είναι πάλι ο Ιώσηπος. Διότι σε άλλα σημεία της «Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας» κάνει μνεία δύο γνωστών προσώπων της Εκκλησίας, δύο «στύλων» πραγματικών του Χριστιανισμού, επικυρώνοντας μέχρι κεραίας όχι μόνο τα Ευαγγέλια αλλά και την ιστορική ύπαρξη του Ιησού, μέσω του αμφισβητούμενου χωρίου.
Τα πρόσωπα αυτά είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής και ο μαρτυρικός του θάνατος από τον Ηρώδη και ο Ιάκωβος ο επικαλούμενος «αδελφόθεος» πρώτος επίσκοπος Ιεροσολύμων.
Για τον Ιωάννη το Βαπτιστή κάνει μνεία στην «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία» XVIII 5,2 μιλάει για την ενάρετη ζωή του, για το βάπτισμά του στους ανθρώπους και για άλλα που μας είναι γνωστά από τις Ευαγγελικές περικοπές. Επειδή το χωρίο αυτό είναι μεγάλο θα αναφέρομαι μόνο την αρχή και το τέλος του:
«Σε ορισμένους όμως Ιουδαίους η καταστροφή του στρατού του Ηρώδη φάνηκε ως θεία δίκη, ή τουλάχιστον δίκαιη εκδίκηση, εξαιτίας της ποινής που είχε επιβάλει στον Ιωάννη, τον αποκαλούμενο Βαπτιστή … Έτσι, ο Ιωάννης, εξαιτίας των υποψιών του Ηρώδη, μεταφέρθηκε δέσμιος στον Μαχαιρούντα, το φρούριο που αναφέραμε προηγουμένως και εκεί εκτελέστηκε» Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία XVIII 5,2.
Για τον Ιάκωβο τον επικαλούμενο «αδελφόθεο», ο οποίος υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες μορφές της πρώτης Χριστιανικής κοινότητας των Ιεροσολύμων, η καθολική επιστολή του άλλωστε αποτελεί ένα από τα 27 βιβλία της Καινής Διαθήκης, αναφέρεται ο Ιώσηπος στην «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία» του XX 9,1. Εκεί μιλάει για την καταδίκη του και τον θάνατό του δια λιθοβολισμού:
«Έχοντας τέτοιο χαρακτήρα, ο Άνανος θεωρώντας την ευκαιρία εξαιρετική, τώρα που ο Φήστος είχε πεθάνει και ο Αλβίνος βρισκόταν ακόμα καθ’ οδόν, συγκάλεσε συμβούλιο κριτών και έφερε ενώπιον του τον αδελφό του Ιησού του λεγόμενου Χριστού Ιάκωβο και μερικούς άλλους. Τους κατηγόρησε ότι είχαν παραβιάσει τον νόμο και τους παρέδωσε για λιθοβολισμό». Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία XX 9,1.
Τα δύο παραπάνω αδιαμφισβήτητα χωρία του Ιώσηπου, έχουν οδηγήσει τους μελετητές, πως το χωρίο του Ιώσηπου που αναφέρεται στο Χριστό έχει υποστεί ορισμένες αλλοιώσεις από κάποιο Χριστιανό αντιγραφέα. Είναι αυτές που τις έχουμε επισημάνει με πράσινο χρώμα και πλάγια γραμματοσειρά. Όμως κανένας από τους μελετητές δεν απορρίπτει ως νόθο το χωρίο αυτό, αλλά δέχονται την γνησιότητά του σε συνδυασμό με τα χωρία που μιλούν για τον Ιωάννη το Βαπτιστή και τον Ιάκωβο τον «αδελφόθεο».

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΙΣΤΟ ΑΠΟ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΤΑΛΜΟΥΔ
Το Ταλμούδ είναι η συλλογή της εβραϊκής θρησκευτικής παράδοσης που γράφτηκε μετά την Παλαιά Διαθήκη μεταξύ της εποχής που ζούσε ο Χριστός μέχρι τον Ε' αιώνα.
Οι αφηγήσεις αυτές έχουν μεγάλη σημασία γιατί αναφέρονται στα τέλη του πρώτου και τις αρχές του δεύτερου αιώνα:
«Έχει διδαχθεί: Την παραμονή του Πάσχα κρέμασαν τον Γιεσού … επειδή έκανε μάγια και γοήτευε και παρέσυρε το Ισραήλ…

Συνέβη στο ραβίνο Ελαζάρ μπεν Νταμάχ, που τον δάγκωσε ένα φίδι, να έρθει να τον θεραπεύσει ο Ιακώβ, ένας άνθρωπος από το Κεφάρ Σομά στο όνομα του Γιεσού(α) μπεν Παντέρα …

Κάποτε περπατούσα στον επάνω δρόμο της Σεφωρίδας, και βρήκα ένα από τους μαθητές του Γιεσού του Ναζωραίου, ονόματι Ιακώβ, έναν άνθρωπο από το Κεφάρ Σεχάνια …»
Το Ταλμούδ επίσης μιλάει και για κάποιο δικαστή – Χριστιανό προφανώς – ο οποίος έδειξε στον Γαμαλιήλ Β΄ που είχε διαμάχη με την αδελφή του για την πατρική κληρονομιά το χωρίο του Ματθαίου, ότι ο Χριστός «ουκ ήλθε καταλύσαι το νόμο, αλλά πληρώσαι».
Υπάρχει όμως για τον Χριστό και η εχθρική Ιουδαϊκή παράδοση, που προσπαθεί να τον διασύρει και να τον εξευτελίσει.
Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση αυτή, γεννήθηκε όχι από νόμιμο γάμο αλλά πορνεία. Το όνομα του πατέρα του ήταν Πάνθηρας και ήταν Ρωμαίος στρατιώτης. Η μητέρα του, η οποία αποκαλείται άλλοτε Μύριαμ και άλλοτε Στάντα ήταν κομμώτρια.
Μνημονεύεται επίσης και η συνδιάλεξη του δωδεκαετούς Ιησού στο Ναό με τους πρεσβυτέρους, αλλά ως πράξη υπερβολικά ασεβή προς αυτούς.
Επίσης κατά το Ταλμούδ ο Χριστός έμαθε τη μαγεία του στην Αίγυπτο, κοντά στο δάσκαλό του ραβίνο Τζοσουά και έτσι έγινε μάγος, διαφθορέας και γόης των Ισραηλιτών.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΘΝΙΚΩΝ (ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΩΝ) ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Ένα από τα κλασσικά επιχειρήματα των αρνητών της ιστορικής ύπαρξης του Χριστού είναι και το πώς δεν ασχολήθηκαν οι σύγχρονοι του Εθνικοί (ειδωλολάτρες) ιστορικοί με αυτόν.
Μεγαλύτερο επιχείρημα άγνοιας, αφέλειας και ασχετοσύνης από αυτό δεν υπάρχει. Γιατί ο Χριστός και ο Χριστιανισμός για πάνω από 50 χρόνια ήταν παντελώς άγνωστοι στις ευρείες λαϊκές μάζες των λαών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ποιος έμαθε πότε και που γεννήθηκε ο Χριστός; Μια χούφτα βοσκών σε ένα απόμερο μέρος της αχανούς αυτής Αυτοκρατορίας. Και ο βασιλιάς Ηρώδης άκουσε αόριστα για κάποιο βασιλιά που γεννήθηκε και για να εξασφαλίσει το θρόνο του έστειλε τους στρατιώτες του στην απόμακρη αυτή περιοχή για να σφάξουν μερικά νήπια, για να έχει το κεφάλι του ήσυχο.
Και μετά λήθη για τριάντα χρόνια μέχρι την δημόσια δράση του Χριστού, η οποία βέβαια αφορούσε μόνο την περιοχή της Παλαιστίνης. Όπως αφορούσε την ίδια περιοχή για ακόμα 20 χρόνια, μέχρι την Αποστολική Σύνοδο στα τέλη του Ε΄ μ.Χ., όταν αποφασίστηκε ο Χριστιανισμός να σπάσει τα στενά Ιουδαϊκά όρια να ανοίξει τα φτερά του προς τον Εθνικό κόσμο και να πάψει να είναι μια Ιουδαϊκή αίρεση.
Ποιος λοιπόν και γιατί να ασχοληθεί με μία ακόμη αίρεση του Ιουδαϊσμού;
Ενδεικτικό των όσων λέμε, είναι και το εξής. Πως μόνο στα μισά προς τα τέλη του Β΄ αιώνα μ.Χ., αντιλαμβάνονται την απειλή του Χριστιανισμού και αναπτύσσουν την πολεμική εναντίον του τα «βαριά» ονόματα της Εθνικής διανόησης Κέλσος, Λουκιανός, Νουμήνιος κ.λ.π.
Παρόλα αυτά μαρτυρίες έστω και απλές αναφορές έχουμε από Εθνικούς συγγραφείς για το Χριστό και τον Χριστιανισμό που επιβεβαιώνουν την ιστορική ύπαρξη του Χριστού και μάλιστα σε πρώιμη σχετικά περίοδο, στις αρχές του Β΄ αιώνα μ.Χ.
Ξεκινάμε με τη μαρτυρία του Ρωμαίου ιστορικού Τάκιτου. Στο έργο του «Annales» (Χρονικά) που δημοσίευσε το 115 – 117 μ.Χ., ασχολείται με τα γεγονότα της βασιλείας των αυτοκρατόρων Τιβέριου, Καλιγούλα, Κλαύδιου και Νέρωνα.
Αναφερόμενος στο Νέρωνα, μιλάει για την πυρκαγιά της Ρώμης που έβαλε ο ίδιος και κατηγόρησε τους Χριστιανούς, εξαπολύοντας διωγμό εναντίον τους το 64 μ.Χ.
Αναφέρεται δηλαδή σε γεγονότα που συνέβησαν μόλις τριάντα χρόνια μετά το θάνατο του Χριστού:
« Η κοινή γνώμη κατηγορούσε τον Νέρωνα σαν αυτουργό της πυρκαγιάς. Για να ησυχάσει αυτούς τους θρύλους ο Νέρωνας υπέδειξε άλλους ενόχους και επέβαλε πρωτοφανείς και μετά από πολλή σκέψη επινοημένες ποινές σ’ εκείνους, τους οποίους για τα βδελυρά τους κρυφά έργα μισούσαν και καλούσαν κοινά Χριστιανούς. Δημιουργός αυτού του ονόματος υπήρξε ο Χριστός, ο οποίος επί της αυτοκρατορίας του Τιβέριου από τον πραίτορα Πόντιο Πιλάτο παραδόθηκε σε τιμωρία». Τάκιτος Annales XV, 38,44.
Σύγχρονος σχεδόν με τον Τάκιτο υπήρξε ο Σουετώνιος, που έγραψε μεταξύ των ετών 110 – 120 μ.Χ. για 12 αυτοκράτορες, δηλαδή από τον Αύγουστο μέχρι τον Δομητιανό. Αναφέρει πως σημειώθηκε μεγάλη αναταραχή μεταξύ των Ιουδαίων εξαιτίας του Χριστού και γι’ αυτό το λόγο ο αυτοκράτορας Κλαύδιος τους έδιωξε από τη Ρώμη. Πρόκειται δηλαδή για γεγονός που συνέβει μόλις είκοσι χρόνια μετά το δράμα του Γολγοθά!
«Judaeos impulsore Chresto assidue tumultuantes Romae expulsit» Σουετώνιος, Βίος Κλαύδιου XXV, 4 ήτοι «Εξόρισε από τη Ρώμη τους Ιουδαίους, επειδή βρίσκονταν σε συνεχή αναταραχή, υποκινούμενοι από το Χρεστό».
Εξαιτίας της λέξης Χρεστός, πολλοί αμφισβήτησαν πως ο Σουετώνιος εννοεί το Χριστό. Όμως αν επρόκειτο για άγνωστο πρόσωπο ο Σουετώνιος θα έβαζε μπροστά την αόριστο αντωνυμία κάποιος (Chresto quondam).
Άρα πρόκειται για γνωστό πρόσωπο και στον Σουετώνιο και στους αναγνώστες του.
Δεν πρέπει επίσης να διαφύγει της προσοχής μας πως τον τύπο Chresto, χρησιμοποιεί και ο Χριστιανός απολογητής Τερτυλλιανός στην «Απολογία» του στο κεφάλαιο III (3)!
Άξια μνείας επίσης και ένα «διαμάντι» πραγματικό για τον Χριστιανισμό, είναι η επιστολή που έστειλε ο έπαρχος της Βιθυνίας Πλίνιος ο νεώτερος προς τον αυτοκράτορα Τραϊανό το 112 μ.Χ., ζητώντας του οδηγίες για την συμπεριφορά του απέναντι στους Χριστιανούς.
Ήταν συνήθεια τότε των επάρχων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας να στέλνουν επιστολές στους αυτοκράτορες της Ρώμης, εκθέτοντας τα πεπραγμένα τους στις επαρχίες ή να τους ζητήσουν συμβουλές.
Ονομάσαμε την επιστολή του Πλίνιου «διαμάντι» γιατί εκτός του ότι μαρτυρεί την ιστορικότητα του Χριστού, δίνει και πολλές αξιόλογες πληροφορίες για τον Χριστιανισμό και τους Χριστιανούς σε μια πρώιμη πραγματικά περίοδο. Και όλα αυτά μαρτυρούνται από μία μη Χριστιανική πηγή.
Έτσι διαβάζουμε για την μεγάλη εξάπλωσή του Χριστιανισμού, την αποδοχή του από όλες τις κοινωνικές τάξεις και φύλλα, την τέλεση της Θείας Λειτουργίας την ημέρα της Κυριακής και πολλά άλλα και ενδιαφέροντα στοιχεία.
Επειδή το μήκος της επιστολής είναι αρκετά μακρύ εμείς θα περιοριστούμε στο σημείο εκείνο που μιλάει μόνο για το Χριστό:
«Διαβεβαίωναν ότι όλη η αμαρτία τους ή η πλάνη τους ήταν η ακόλουθη: Σε ορισμένη μέρα πριν από την ανατολή του ήλιου συμμαζεύονταν κανονικά, έψελναν ύμνο στο Χριστό σαν σε Θεό ο καθένας χωριστά με την σειρά του» Πλίνιος, Επιστολή X, XCVI.
Δεν θάπρεπε επίσης να προσπεράσουμε την μαρτυρία των Εθνικών συγγραφέων του δεύτερου αιώνα, οι οποίοι ναι μεν επικρίνουν τον Χριστό και τον ειρωνεύονται, κατ’ ουδένα όμως τρόπο δεν αμφισβητούν την ύπαρξή του και την ιστορικότητά του.Έτσι ο εκλεκτικός Πλατωνικός φιλόσοφος Κέλσος στο έργο του «Αληθής Λόγος» που έγραψε το 178 μ.Χ. αναφέρει:
«Ας αναφερθώ πρώτα στο ζήτημα του Ιησού, που πρωτοδίδαξε μόλις πριν λίγα χρόνια και που θεωρείται από τους Χριστιανούς υιός του Θεού» Κέλσος, Αληθής Λόγος, σελ. 29, Εκδόσεις θύραθεν Επιλογή.
Και λίγο πιο κάτω υιοθετώντας τις συκοφαντίες των Ιουδαίων γράφει:
«Η γέννηση του Ιησού από μια παρθένο είναι δική του επινόηση, για να συγκαλύψει την πραγματική καταγωγή του: γεννήθηκε σ’ ένα χωριό της Ιουδαίας από μια ντόπια, άπορη χειρώνακτα που ο άντρα της, ένας μαραγκός, την έδιωξε από το σπίτι σαν έμαθε ότι τον απατούσε μ’ έναν στρατιώτη που τον έλεγαν Πάνθηρα. Και διωγμένη και ταπεινωμένη περιπλανήθηκε και γέννησε κρυφά. Ο ίδιος επειδή ήταν φτωχός, πήγε να δουλέψει εργάτης στην Αίγυπτο όπου έμαθε μερικά από τα τεχνάσματα για τα οποία περηφανεύονται οι Αιγύπτιοι, και με τη βοήθεια αυτών των τεχνασμάτων, όταν ξαναγύρισε ανακήρυξε τον εαυτό του Θεό» Κέλσος, Αληθής Λόγος, σελ. 33, Εκδόσεις θύραθεν Επιλογή.

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΟΥ
Ο Ιουστίνος ο οποίος υπήρξε απολογητής του Χριστιανισμού, μας δίδει ένα πολύ σοβαρό στοιχείο για την ιστορική ύπαρξη του Χριστού. Στην Α΄ Απολογία του την οποία απευθύνει περί το 147 μ.Χ. στον αυτοκράτορα Αντωνίνο τον Ευσεβή τους θετούς του υιούς την σύγκλητο και το δήμο της Ρώμης, μιλάει για επίσημες εκθέσεις που υπήρχαν στην Ρώμη του Πόντιου Πιλάτου και αναφέρονται στη ζωή και τη σταύρωση του Χριστού. Οι Εκθέσεις αυτές οι οποίες ονομάζονταν «Acta Pilati» (Πράξεις Πιλάτου) ήταν υπαρκτές, γιατί ο Ιουστίνος δεν μπορούσε να ψεύδεται, αφού ο Αντωνίνος και οι λοιποί θα μπορούσαν πολύ εύκολα να διαπιστώσουν αν αληθεύουν οι ισχυρισμοί του Ιουστίνου ή όχι.
Αξίζει εδώ να διευκρινίσουμε πως τα κείμενα που είχε υπόψη του ο Ιουστίνος, δεν έχουν σχέση με τις σωζόμενες απόκρυφες «Πράξεις του Πιλάτου» που είναι μεταγενέστερες – γράφτηκαν στις αρχές του Ε΄ αιώνα – και πιθανόν να είχαν ως βάση τα κείμενα που είχε υπόψη του ο Ιουστίνος.
Αλλά ας δούμε τις τόσο σοβαρές μαρτυρίες για την ιστορικότητα του Χριστού, από την Α΄ Απολογία του Ιουστίνου.
Η πρώτη αναφέρεται στα διαδραματισθέντα κατά την σταύρωση του Χριστού:
« Και μετά τη σταύρωση αυτού «έβαλαν κλήρο στον ιματισμό του και διαμοίρασαν τα ιμάτιά του οι σταυρώσαντες αυτόν». Και ότι αυτά πραγματοποιήθηκαν, μπορείτε να τα μάθετε από τις πράξεις που έγιναν επί Ποντίου Πιλάτου» Ιουστίνος Α΄ Απολογία 36, 8 –10.
Η δεύτερη μιλάει για τα θαύματα που πραγματοποίησε ο Χριστός:
«Περί του ότι προφητεύθη πως ο Χριστός μας θα θεραπεύσει όλες τις αρρώστιες και θα αναστήσει νεκρούς, ακούστε αυτά που έχουν ειπωθεί … Και ότι τα πραγματοποίησε αυτά, μπορείτε να τα μάθετε από τις πράξεις που έγιναν επί Ποντίου Πιλάτου» Ιουστίνος Α΄ Απολογία 48, 1 – 4.

Βιβλιογραφία.
Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Εκδόσεις Κάκτος
Απολογηταί Ιουστίνος, Εκδόσεις Γρηγόριος Παλαμάς
Κέλσος, Αληθής Λόγος, Εκδόσεις θύραθεν Επιλογή
Σουητώνιος, Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Ian Wilson, Οι Μαρτυρίες, Εκδόσεις Κονιδάρη
Travers Herford, Christianity in Talmud and Midrash

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.