Ο «ΚΑΚΟΣ» ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

Η δημιουργία του Αδάμ, Μιχαήλ Άγγελος

Η «ΑΝΗΘΙΚΗ» ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
«Θεέ μου φύλαξέ μου από τους φίλους μου. Τους εχθρούς μου, τους ξέρω».
Η εύστοχη αυτή παροιμία αποδίδει ωραιότατα την κακοποίηση που έχει υποστεί η Αγία Γραφή, όχι τόσο από τους εχθρούς της αλλά από τους ίδιους τους Χριστιανούς. Επειδή κατανοήθηκε και κατανοείται νομικίστικα και ηθικιστικά, παραβλέποντας το μεγαλειώδες σωτηριολογικό της μήνυμα...

Αυτή δε, που κακόπαθε ιδιαίτερα είναι η Παλαιά Διαθήκη. Δυσανασχετούν αρκετοί όταν διαβάζουν στις σελίδες της π.χ. διάφορες ερωτικές σκηνές, οι οποίες σοκάρουν, όπως αυτή που περιγράφει η Γένεσις, με τις θυγατέρες του Λωτ να μεθούν τον πατέρα τους για να συνευρεθούν μαζί του. Γένεσις κεφάλαιο 19, στίχοι 30 – 38.
Ή όταν διατάζει ο Θεός να εξοντωθούν από τους Ισραηλίτες όλοι οι κάτοικοι μιας πόλης ακόμα και τα μικρά παιδιά. Δευτερονόμιο κεφάλαιο 20, στίχοι 13 – 18.
Γι αυτό άλλωστε πληθαίνουν οι φωνές αρκετών είτε να εξαλειφτούν τα επίμαχα αυτά σημεία από την Παλαιά Διαθήκη είτε να απορριφτεί εξ ολοκλήρου η Παλαιά Διαθήκη από την εκκλησία!.
Ξεχνούν βέβαια όλοι αυτοί, πως ούτε ο Χριστός ούτε οι Απόστολοι ούτε πολύ περισσότερο οι πρώτοι Χριστιανοί απέρριψαν την Παλαιά Διαθήκη, αφού συνεχώς τόνιζαν με κάθε ευκαιρία πως οτιδήποτε συμβαίνει, συμβαίνει «για να εκπληρωθούν οι Γραφές» δηλαδή η Παλαιά Διαθήκη, αφού η Καινή δεν είχε γραφτεί ακόμα...
Όλοι βέβαια αυτοί που ισχυρίζονται όλα αυτά τα ανεδαφικά κάνουν ένα τεράστιο λάθος. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά στο πως αυτά τα άτομα προσεγγίζουν την Παλαιά Διαθήκη......
Επειδή είναι φανερό, πως όταν προσεγγίζεις κείμενα από ένα πανάρχαιο πολιτισμό διαφορετικό από τον δικό σου και προσπαθείς να τα ερμηνεύσεις μέσα από τις δικές σου πολιτιστικές προϋποθέσεις, τότε καταλήγεις σε κωμικά ή τραγικά αποτελέσματα.
Μόνον αυτός που δεν θα πέσει στην παγίδα του αναχρονισμού και σεβαστεί τις συνθήκες και τον τρόπο εκφοράς του πολιτισμού που μελετάει, θα μπορέσει να φτάσει σε ασφαλή και αντικειμενικά συμπεράσματα.
Ας μας επιτραπεί σε αυτό το σημείο να φέρομαι δύο παραδείγματα για να γίνουμε κατανοητοί.

ΟΧΙ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟΙ, ΑΛΛΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ
Στη Ελλάδα την δεκαετία του ’60 η γυναίκα που φορούσε παντελόνι, θεωρούνταν από την πλειονότητα της κοινής γνώμης ως «ελαφρών ηθών». Αν δε η συγκεκριμένη γυναίκα τύχαινε να καπνίζει, τότε η απόσταση μεταξύ αυτής και μιας πόρνης ήταν δυσδιάκριτη.
Το δεύτερο παράδειγμα είναι από το βιβλίο του Ντομινίκ Φερναντέζ «Εγώ ο Πιέρ Πάολο στα χέρια του αγγέλου» και αναφέρεται στη ταραχώδη ζωή του μεγάλου Ιταλού σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Ευρισκόμενος λοιπόν ο Παζολίνι στην Ινδία, έτυχε να μπει σε ένα εστιατόριο όπου είδε ένα θέαμα που τον άφησε άναυδο. Οι θαμώνες του εστιατορίου έτρωγαν ένα πιάτο ρύζι με τον εξής περίεργο τρόπο. Μόνο με το αριστερό τους χέρι προσπαθούσαν να δώσουν σε κάποια ποσότητα ρυζιού την μορφή μπάλας, να την βουτήξουν σε σάλτσα κάρυ και μετά να την φέρουν στο στόμα τους για να τη φάνε! Στην αρχή νόμισε πως όλοι αυτοί ήταν κουλοί!, μετά όμως έμαθε πως ανήκαν σε μια κάστα (τάξη) του Ινδουισμού που έπρεπε να τρώει με το συγκεκριμένο τρόπο.
Θυμηδία και ειρωνεία θα προκαλέσουν τα παραπάνω γεγονότα σ’ αυτόν που θα τα αντιμετωπίσει επιδερμικά και ελαφρά τη καρδία και ίσως στο βάθος αισθανθεί τυχερός που δεν ζει την αντίστοιχη εποχή και στην αντίστοιχη περιοχή.
Αυτός όμως που θα θελήσει να τα ερευνήσει σε βάθος και αντικειμενικά, θα τα σεβαστεί, θα λάβει υπόψη του είτε τις συνθήκες της εποχής είτε τις συνθήκες της περιοχής αφού θα καταλάβει πως πρόκειται για διαφορετικό πολιτισμό και διαφορετικές αξίες.
Ανάλογη αντιμετώπιση χρήζει και η Βίβλος και κατ’ επέκταση η Παλαιά Διαθήκη.
Πριν όμως από αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί τι είναι η Βίβλος και τι διαπραγματεύεται.

ΠΟΙΟ ΜΗΝΥΜΑ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ ΝΑ ΔΩΣΟΥΝ ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Η Βίβλος λοιπόν είναι θεολογικό βιβλίο και διαπραγματεύεται το μεγαλύτερο σκάνδαλο όλων των εποχών. Πως ο Θεός έλαβε σάρκα και έζησε ανάμεσα στους ανθρώπους.
Η παρέμβαση αυτή του Θεού στην ανθρώπινη ιστορία προϋποθέτει την ύπαρξη μιας κοινότητας ανθρώπων που βιώνει την παρέμβαση αυτή.
Όλα λοιπόν τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης ασχολούνται με την παρέμβαση αυτή. Αναφέρονται δηλαδή σε μια συμφωνία (διαθήκη) μεταξύ του Θεού και τον λαό του Ισραήλ – που είναι η κοινότητα αυτή, η οποία βιώνει την παρέμβαση αυτή – και τις μεταπτώσεις της συμφωνίας αυτής από μέρους όχι του Θεού αλλά του Ισραήλ.
Τους συγγραφείς λοιπόν της Παλαιάς Διαθήκης δεν τους ενδιαφέρει και τόσο να κάνουν Ιστορία ή επιστήμη με την σημερινή έννοια των όρων, αλλά πρωτίστως να μεταδώσουν τις αιώνιες θείες αλήθειες.Τα κείμενα που γράφουν σε βάθος χρόνου, εξυπηρετούν κάθε φορά και ένα διαφορετικό σκοπό, είτε να διδάξουν είτε να ελέγξουν, με απώτερο όμως σκοπό το μέλλον της σχέσης του Θεού με το λαό του.

ΤΟ «ΑΝΑΘΕΜΑ»
Όμως δεν πρέπει να λησμονείται, πως η Βίβλος και κατ’ επέκταση η Παλαιά Διαθήκη δεν «έπεσε» από τον ουρανό αλλά είναι έργο ανθρώπινο και απευθύνεται σε ανθρώπους.
Έτσι χρησιμοποιείται από τους συγγραφείς συγκεκριμένο λεξιλόγιο, οι αντιλήψεις για το κοσμοείδωλο της εποχής, οι διάφορες πρακτικές που ισχύουν για τον πόλεμο εκείνης της εποχής και οτιδήποτε αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής και της εποχής.Όταν λοιπόν στα βιβλία «Ιησούς του Ναυή» και «Δευτερονόμιο» παρουσιάζεται η εικόνα του «πολεμιστή Θεού» που παραγγέλνει την ολοκληρωτική εξαφάνιση των ηττημένων, δεν είναι τίποτα άλλο από μια λογοτεχνική απόπειρα των συγγραφέων να περιγράψουν αυτό που καλείται στη πρακτική του πολέμου της εποχής της Βίβλου «ανάθεμα».
Πρόκειται για μια διαδεδομένη πολεμική πρακτική στον χώρο της αρχαίας Ανατολής, σύμφωνα με την οποία μια πόλη αφιερώνεται ολόκληρη μαζί με τους κατοίκους της στους Θεούς.
Μέσα λοιπόν από την περιγραφή των κατορθωμάτων των Ισραηλιτών ο συγγραφέας επιδιώκει να διακηρύξει την αιώνια αλήθεια πως οι Θεοί των ειδωλολατρών είναι ψεύτικοι μπροστά στον αληθινό Θεό, αφού δεν μπόρεσαν να προστατέψουν τους πιστούς τους.
Όλα αυτά βέβαια που υποστηρίζουμε δεν βρίσκονται στη σφαίρα της φαντασίας μας, αλλά αποδεικνύονται μέσα από την ίδια την Παλαιά Διαθήκη.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΤΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Γιατί ενώ στον Ιησού του Ναυή παρουσιάζεται η κατάκτηση ολόκληρης της Χαναάν, από όλες τις φυλές του Ισραήλ υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή, στο αμέσως επόμενο βιβλίο τους Κριτές και στο κεφάλαιο 1, περιγράφεται όχι μόνο οι αγώνες των επί μέρους φυλών για την κατάκτηση των περιοχών της Χαναάν, αλλά και η αποτυχία τους, αφού πολλές περιοχές της παρέμειναν στα χέρια των Χαναναίων.

Η φανερή αυτή αντινομία, την οποία αν ήθελαν μπορούσαν να την εξαλείψουν, οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης – όταν κατέγραφαν τα αντίστοιχα βιβλία – δεν την λαμβάνουν υπόψη, γιατί το κάθε βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο σκοπό.
Πριν όμως προχωρήσουμε, αξίζει στο σημείο αυτό, να ανοίξουμε μία παρένθεση και να εξηγήσουμε τι σημαίνει γραφή και καταγραφή ενός βιβλίου στους αρχαίους λαούς.
Σήμερα όταν λέμε πως γράφτηκε ένα βιβλίο σημαίνει πως έχει γραφτεί πάνω στο χαρτί. Τα παλιά χρόνια όμως είχε διαφορετική έννοια. Σήμαινε την προφορική παράδοση που περνούσε από γενιά σε γενιά για το συγκεκριμένο βιβλίο, η οποία όχι σπάνια μπορούσε να διαφέρει σε αρκετά σημεία του, με αποτέλεσμα να έχουμε διαφορετικές εκδοχές του βιβλίου αυτού.
Όταν το βιβλίο αυτό «γράφονταν» πάνω σε χαρτί με την σημερινή έννοια, τότε ο δόκιμος όρο που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η ενέργεια αυτή, είναι εκείνος της «καταγραφής». Π.χ. τα Ομηρικά έπη γράφτηκαν τον 8ο με 7ο αιώνα π.Χ. καταγράφτηκαν όμως τον 6ο αιώνα π.Χ. επί Πεισιστράτου, με αποτέλεσμα να υπάρχει σήμερα το λεγόμενο «Ομηρικό ζήτημα», αν δηλαδή πίσω από το όνομα του Ομήρου, κρύβονται ένας ή περισσότεροι δημιουργοί.
Κατ’ ανάλογο τρόπο, όταν οι βιβλικοί συγγραφείς επεξεργάζονται το υλικό τους – που προέρχεται από αρχαίες πηγές εκατοντάδων χρόνων – το κάνουν ως θεολόγοι και όχι ως ιστορικοί όπως τους εννοούμε σήμερα. Άλλωστε, χίλια χρόνια χωρίζουν τη «γραφή» του πρώτου βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης από την «καταγραφή» του.
Έτσι στο βιβλίο του Ιησού του Ναυή οι βιβλικοί συγγραφείς παρουσιάζουν τον «Θεό – πολεμιστή» να συντρίβει στο πλευρό του λαού του, τους ψεύτικους Θεούς των ειδωλολατρών, τηρώντας τη Διαθήκη (συμφωνία) που είχε κάνει μαζί του, ενώ στους Κριτές καταδεικνύεται από τους συγγραφείς, πως η απομάκρυνση του Ισραήλ από τον Θεό, έχει ως συνέπεια την εγκατάλειψη από αυτόν και την καταπίεσή του από τους γειτονικούς λαούς.
Οπότε η επιβίωσή του στη Χαναάν εξαρτάται αποκλειστικά από την ποιότητα των σχέσεών του με το Θεό, και την επιστροφή στην πιστότητα της Διαθήκης (συμφωνίας), αφού ο Θεός παρέμεινε πάντα πιστός σ’ αυτή.

Ο «ΚΑΚΟΣ» ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΠΟΥ ΝΟΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΞΕΝΟ!
Εκεί βέβαια που φαίνεται ξεκάθαρα, πως η παρουσίαση του Θεού ως πολεμιστή και επιθυμών την εξολόθρευση ακόμα και των μικρών παιδιών των μη Ισραηλιτών, είναι μια λογοτεχνική απόπειρα των θεολόγων συγγραφέων για να διακηρυχθούν οι παραπάνω θεολογικές θέσεις, είναι το «Δευτερονόμιο».
Για τον απλούστατο λόγο ενώ από τη μια μεριά παρουσιάζει τον Θεό απάνθρωπο και εκδικητικό, από την άλλη περιέχει νομικές διατάξεις που αναφέρονται στην προστασία της ανθρώπινης ζωής και αγάπης στον μη Ισραηλίτη (ξένο) κατόπιν εντολής του «κακού» Θεού!!

«Γιατί ο Κύριος ο Θεός σας, αυτός είναι ο Θεός των θεών και ο Κύριος των κυρίων, ο μεγάλος Θεός, ο ισχυρός και φοβερός, που δεν μεροληπτεί για κανέναν και δεν εξαγοράζεται με δώρα. Είναι εκείνος που αποδίδει στον ορφανό και στη χήρα το δίκιο τους, που αγαπάει τον ξένο και του δίνει ψωμί και ρούχα. Να αγαπάτε λοιπόν τους ξένους, γιατί και εσείς ήσασταν ξένοι στην Αίγυπτο» Δευτερονόμιο, κεφάλαιο 10, στίχοι 17 – 19.

Ομοίως:

«Οι Λευίτες, που δεν έχουν κληρονομικό μερίδιο, καθώς και οι ξένοι, τα ορφανά και οι χήρες της πόλης θα μπορούν να έρχονται να τρώνε απ’ αυτά και να χορταίνουν». Δευτερονόμιο, κεφάλαιο 14, στίχος 29.

Και στο βιβλίο του Λευιτικού, ο υποτιθέμενος «κακός» Θεός της Παλαιάς Διαθήκης, προστάζει στους Ισραηλίτες, να αγαπάνε τον ξένο σαν τον εαυτό τους!!

«Αν κάποιος ξένος έρθει να μείνει μαζί σας στη χώρα σας, μην τον εκμεταλλευτείτε. Να του φέρεστε όπως σ’ ένα συμπατριώτη σας. Να τον αγαπάτε σαν τον εαυτό σας, γιατί και εσείς ήσασταν ξένοι στην Αίγυπτο» Λευιτικό, κεφάλαιο 19, στίχοι 33 – 34.

Δεν πρέπει επίσης να αγνοείται και να λησμονείται πως ο υποτιθέμενος «κακός» Θεός της Παλαιάς Διαθήκης, αρνείται να τιμωρήσει ακόμη και το σύμβολο της παγκόσμιας κυριαρχίας και αδικίας, τη Νινευή, στέλνοντας με «το ζόρι» τον προφήτη Ιωνά να πείσει τους κατοίκους της να μετανοήσουν!
Πιστεύουμε λοιπόν πως η προσέγγιση των κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης, πρέπει να γίνεται χωρίς αναχρονισμούς, με σεβασμό στο διαφορετικό τρόπο σκέψης και εκφοράς του πολιτισμού αυτού στον οποίο διαμορφώθηκαν τα κείμενα αυτά.
Και το σπουδαιότερο. Να προσεγγίζονται ως θεολογικά κείμενα γιατί τέτοια είναι.
Αλλιώς αυτός που θα τα προσεγγίσει διαφορετικά, θα αναγκαστεί να δεχτεί πως ο Θεός ενδιαφέρεται τι χρώματα θα έχουν τα υφάσματα της σκηνής του μαρτυρίου και να αδιαφορεί για την σφαγή χιλιάδων ανθρώπων!
Ή να επιδίδεται σε επικίνδυνους θεολογικούς ακροβατισμούς, σαν αυτούς που επιδόθηκαν οι αιρέσεις του Γνωστικισμού που αδυνατώντας να ερμηνεύσουν π.χ. τη προέλευση του μωσαϊκού Νόμου «εφευρίσκουν» μια ενδιάμεση θεότητα τον «Μέσο», που τον διακρίνουν από τον αγέννητο Πατέρα, επειδή ο Νόμος παρουσιάζει ατέλειες αλλά ταυτόχρονα καταδικάζει την αδικία!
Είναι καιρός λοιπόν να γίνει σωστή επαναπροσέγγιση της Παλαιάς Διαθήκης, αντίστοιχης με του Χριστού, των Αποστόλων και των πρώτων Χριστιανών και η Παλαιά Διαθήκη να καταλάβει τη θέση που πάντα έπρεπε να είχε. Στην καρδιά μας!

Βιβλιογραφία: «Η Παλαιά Διαθήκη» του Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, καθηγητή της Παλαιάς Διαθήκης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, σειρά «Σύναξη», εκδόσεις «Αρμός». 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.