Η Εκκλησιαστική Παράδοση πριν από τη συγγραφή των Ευαγγελίων

Μετά από επισταμένη έρευνα πολλών ετών, η επιστημονική κοινότητα κατέληξε στο συμπέρασμα πως η συγγραφή των τριών πρώτων Ευαγγελίων, δηλαδή του Μάρκου, του Ματθαίου και του Λουκά έλαβε χώρα γύρω στο 70 μ. Χ. Ήδη όμως από πολύ νωρίς η Εκκλησία υπήρχε και δρούσε ιεραποστολικά, λάτρευε τον Αναστημένο Κύριο και κατηχούσε τα μέλη της. Την πίστη της στον λυτρωτικό θάνατο του Χριστού εξέφραζε με διάφορες ομολογίες πίστεως, τις δε συνέπειες του σταυρικού θανάτου του διατράνωνε με τους ύμνους της, ενώ παράλληλα τις διακήρυσσε και σ’ αυτούς που βρίσκονταν έξω από αυτή...

Τα κηρύγματα της πρώτης Εκκλησίας, οι ύμνοι της και οι ομολογίες πίστεως διασώζονται στα βιβλία της Καινής Διαθήκης εκτός των Ευαγγελίων, και ιδιαίτερα στις Πράξεις των Αποστόλων και στις επιστολές του Παύλου, οι οποίες είναι τα πρώτα γραπτά κείμενα της Καινής Διαθήκης.

Οι ομολογίες πίστεως αποτελούν κατά κάποιο τρόπο συμπυκνωμένες διατυπώσεις του «δόγματος» της εν Χριστώ λυτρώσεως, εξαιτίας δε της συντομίας, της επιγραμματικότητας και της περιεκτικότητας αυτών, όπως επίσης και των τυποποιημένων εκφράσεων που απαντούν σε αυτές είναι δυνατόν να επισημανθούν εύκολα στα διάφορα βιβλία της Καινής Διαθήκης.

Οι πρώτες λοιπόν ομολογίες πίστεως της Εκκλησίας, που διασώζονται στα αρχαιότερα βιβλία, δηλαδή στις επιστολές του Παύλου, είναι σύντομες, αποτελούνται από μία μόνο φράση και αναφέρονται στον Κύριο Ιησού Χριστό, όπως οι παρακάτω «και κάθε γλώσσα να ομολογήσει ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος εις δόξα του Θεού Πατρός» Προς Φιλιππησίους 2:11, ή «Γι’ αυτό σας κάνω γνωστό ότι κανένας που ομιλεί διά του Πνεύματος του Θεού δεν λέγει ανάθεμα τον Ιησού, και κανένας δεν μπορεί να πει Κύριο τον Ιησού παρά διά του Πνεύματος του Αγίου» 1 Προς Κορινθίους 12:3.

Παράλληλα, εμφανίζονται και διμερείς ομολογίες πίστεως όπως λόγου χάρη «Για μας όμως ένας Θεός υπάρχει ο Πατέρας … και ένας Κύριος ο Ιησούς Χριστός» 1 Προς Κορινθίους 8:6, ή «Γιατί ένας Θεός υπάρχει και ένας μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπων» 1 Προς Τιμόθεο 2:5, ή «Σε εξορκίζω ενώπιον του Θεού και του Κυρίου Ιησού Χριστού» 2 Προς Τιμόθεο 4:1. Αργότερα σχηματίστηκαν και αυτές που αποτελούνταν από τρεις φράσεις και οι οποίες αναφέρονταν στον Θεό – Πατέρα, στον Υιό – Λόγο (Χριστό) και στο Άγιο Πνεύμα.

Η δημιουργία των ομολογιών πίστεως προήλθαν από ορισμένες συγκεκριμένες συνθήκες της πρώτης Εκκλησίας. Το βάπτισμα π.χ. των νεοεισερχομένων μελών αποτέλεσε ασφαλώς την κυριότερη περιοχή στην οποία απέβη αναγκαία η εξαγγελία της πίστεως στον Χριστό από τους κατηχουμένους οι οποίοι προσέρχονταν στο μυστήριο αυτό. Επίσης άλλες καταστάσεις που προκάλεσαν τις ομολογίες πίστεως ήταν η λατρευτική ζωή, οι διωγμοί από τις αρχές αφού ο Χριστιανισμός αντιμετωπίζονταν τότε ως θρησκεία εκτός νόμου, η πολεμική κατά αιρετικών και οι εξορκισμοί κατά των πονηρών πνευμάτων.

Η σπουδαιότερη ομολογία από πλευρά αρχαιότητας και συμπυκνώσεως της πρωτοχριστιανικής πίστεως στο λυτρωτικό θάνατο και την ανάσταση του Χριστού παρατίθεται από τον Παύλο στην Πρώτη Επιστολή του Προς Κορινθίους:

«Σας παρέδωσα δηλαδή εν πρώτοις εκείνο, το οποίο και παρέλαβα, ότι ο Χριστός πέθανε για τις αμαρτίες μας σύμφωνα με τις γραφές, και ότι ετάφη, 

και ότι αναστήθηκε την τρίτη ημέρα σύμφωνα με τις γραφές, 

και ότι εμφανίστηκε στον Κηφά, έπειτα στους δώδεκα» 1 Προς Κορινθίους 15:3 – 5

Από το παραπάνω κείμενο γίνεται σαφές πως ο Παύλος παραδίδει στους πιστούς αυτό το οποίο «παρέλαβε» από την Εκκλησία. Παρόμοιες στην διατύπωση ομολογίες πίστεως βρίσκουμε και σε άλλα σημεία της Καινής Διαθήκης, όπως λόγου χάρη στο Ρωμαίους 4:25, Γαλάτας 1:4 και 2:20, 1 Προς Τιμόθεο 2:6 και 6:13, Τίτο 2:14, 1 Πέτρου 3:18 και αλλού.

Ενώ στις ομολογίες πίστεως κατά συμπυκνωμένο τρόπο εκφράζει η Εκκλησία την πίστη της, στους ύμνους της αναλυτικότερα, δοξολογεί τον Θεό για την σωτηρία που πρόσφερε στους ανθρώπους διά μέσου του Χριστού. Την ύπαρξη τέτοιων ύμνων υπαινίσσεται ο Παύλος στις επιστολές τους, όπως αυτή προς Εφεσίους 5:19 «… αλλά να γεμίζετε από Πνεύμα και να μιλάτε μεταξύ σας με ψαλμούς, ύμνους και άσματα πνευματικά» και αλλού. Ορισμένες δε από τις περικοπές των επιστολών του, όπως και από τις επιστολές άλλων ιερών συγγραφέων της Καινής Διαθήκης, τις οποίες χαρακτηρίζει ρυθμικότητα και λειτουργικότητα, θεωρούνται σήμερα από τις ερευνητές ως ύμνοι της πρώτης Εκκλησίας. Τέτοιες περικοπές είναι οι παρακάτω:   

«… εις τον Χριστό Ιησού, 

ο οποίος, αν και είχε θεϊκή ύπαρξη, 

δεν θεώρησε το ότι ήταν ίσος προς τον Θεόν σαν κάτι προς αρπαγμόν, αλλ’ εκένωσε τον εαυτό του λαβών μορφή δούλου, 

γενόμενος όμοιος προς τους ανθρώπους, 

και, αφού κατά το σχήμα βρέθηκε ως άνθρωπος, 

ταπείνωσε τον εαυτό του γενόμενος υπήκοος 

μέχρι θανάτου και μάλιστα θανάτου σταυρικού. 

Διά τούτο και ο Θεός τον υπερύψωσε 

και του χάρισε όνομα 

το ανώτερο από κάθε άλλο όνομα, 

ώστε, στο όνομα του Ιησού, 

να κάμψει κάθε γόνυ 

των επουρανίων και των επιγείων και των καταχθονίων, 

και κάθε γλώσσα να ομολογήσει 

ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος 

εις δόξα του Θεού Πατρός» Προς Φιλιππησίους 2:6 – 11

και

«Αυτός είναι εικόνα του αοράτου Θεού, 

πρωτότοκος όλων των δημιουργημάτων, 

διότι δι’ αυτού δημιουργήθηκαν τα πάντα, 

τα επουράνια και τα επίγεια, 

τα ορατά και τα αόρατα, 

είτε θρόνοι, είτε κυριότητες, είτε αρχές, είτε εξουσίες. 

Τα πάντα δι’ αυτού και δι’ αυτόν έχουν δημιουργηθεί. 

Αυτός υπάρχει πριν από όλα και όλα 

δι’ αυτού συγκρατούνται στην ύπαρξη. 

Και αυτός είναι η Κεφαλή του σώματος, 

δηλαδή της Εκκλησίας. 

Είναι η αρχή, 

ο πρωτότοκος εκ των νεκρών, 

για να γίνει αυτός ο πρώτος σε όλα, 

διότι εις αυτόν ευαρεστήθηκε να κατοικήσει 

όλο το πλήρωμα του Θεού» Προς Κολοσσαείς 1:15 – 20

και

«Θεός φανερώθηκε σαρκωμένος, 

πιστοποιήθηκε διά του Πνεύματος, 

εμφανίσθηκε στους αγγέλους, 

κηρύχθηκε στα έθνη, 

έγινε πιστευτός στον κόσμο, 

αναλήφθηκε με δόξα» 1 Προς Τιμόθεο 3:16

και

«Διότι και ο Χριστός μια για πάντα πέθανε για τις αμαρτίες μας, 

ο δίκαιος χάρη των αδίκων, 

για να μας παρουσιάσει στο Θεό˙ 

θανατώθηκε μεν ως προς το σώμα, 

αλλά ζωοποιήθηκε ως προς το πνεύμα» 1 Πέτρου 18

Βέβαια δεν είναι δυνατόν σε όλες τις περιπτώσεις να αποφανθεί κανείς με απόλυτη σιγουριά αν πρόκειται για αυτούσιο ύμνο της Εκκλησίας ο οποίος παρατίθεται από τον Παύλο, τον Πέτρο και τον Ιωάννη, ή αν πρόκειται για σύνθεση του ίδιου του ιερού συγγραφέα ή για τροποποίηση και επεξεργασία ενός υπάρχοντος ύμνου της Εκκλησίας ο οποίος ψαλλόταν στις λατρευτικές συνάξεις. Στην ουσία πάντως πρόκειται για το ίδιο πράγμα, αφού το Άγιο Πνεύμα είναι αυτό που εμπνέει τόσο τους ιερείς συγγραφείς όσο και τους υμνωδούς της πρώτης Εκκλησίας. Δεν πρέπει άλλωστε να λησμονούμε και το γεγονός, πως από το πλούσιο ταμείο της Εκκλησίας άντλησαν οι ιερείς συγγραφείς όχι μόνο τους ύμνους και τις ομολογίες πίστεως, αλλά και όλο το περιεχόμενο των βιβλίων τους.

Ο σταυρός του Χριστού και η εξ αυτού απορρέουσα λύτρωση αποτελούν επίσης και βασικό στοιχείο του ιεραποστολικού κηρύγματος προς τους εκτός της Εκκλησίας ευρισκομένους Ιουδαίους και Εθνικούς, οι οποίοι προσκαλούνται να μετάσχουν των αγαθών της λύτρωσης. Το πρωτοχριστιανικό αυτό κήρυγμα απηχούν τα λόγια των Αποστόλων όπως περιγράφονται σε πολλά σημεία στις Πράξεις των Αποστόλων, π.χ. «Τότε ο Πέτρος, πληρωθείς από Πνεύμα Άγιο, τους είπε “Άρχοντες του λαού και πρεσβύτεροι του Ισραήλ, εάν εμείς σήμερα ανακρινόμεθα για καλό που έγινε σε άνθρωπο ασθενή, και για το μέσον διά του οποίου αυτός θεραπεύτηκε, ας είναι γνωστό σ’ εσάς και σε όλο το λαό του Ισραήλ, ότι διά του ονόματος του Ιησού Χριστού του Ναζωραίου, τον οποίον σεις σταυρώσατε, τον οποίον ο Θεός ανέστησε εκ νεκρών, διά του ονόματός του στέκεται ο άνθρωπος αυτός ενώπιον σας υγιής. Ο Ιησούς αυτός είναι ο λίθος ο οποίος περιφρονήθηκε από εσάς τους οικοδόμους, και ο οποίος έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος. Δεν υπάρχει από κανέναν άλλο σωτηρία, ούτε υπάρχει άλλο όνομα κάτω από τον ουρανό, δοσμένο στους ανθρώπους, διά του οποίου πρέπει να σωθούμε”» Πράξεις των Αποστόλων 4:8 – 12. Επίσης σύνοψη του χριστιανικού κηρύγματος προς τους Εθνικούς απηχούν και διάφορα χωρία από τις επιστολές του Παύλου όπως το Ρωμαίους 1:4 «… γεννήθηκε από το γένος του Δαβίδ, διακηρύχθηκε δε Υιός του Θεού με δύναμη κατά το Πνεύμα αγιοσύνης διά της αναστάσεώς του εκ νεκρών».

Συνοψίζοντας αξίζει να τονίσουμε πως στα λόγια των πρώτων χριστιανών ιεροκηρύκων τονίζονται τα εξής κύρια σημεία:

1. Στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ο οποίος κατάγεται από το γένος του Δαβίδ, πραγματοποιούνται οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης

2. Ο Χριστός σταυρώθηκε για τις αμαρτίες μας

3. Ετάφη

4. Αναστήθηκε κατά την Τρίτη ημέρα

5. Υψώθηκε στα δεξιά του Θεού Πατέρα

6. Θα επανέλθει ως Κριτής

7. Κλήση όλων των ανθρώπων για μετάνοια

Πέρα όμως από τον τονισμό της επαλήθευσης στο πρόσωπο του Χριστού, της Παλαιάς Διαθήκης, στους λόγους των Πράξεων των Αποστόλων περιέχονται και τα εξής τρία στοιχεία:

1. Η απόδοση της ευθύνης για την σταύρωση του δίκαιου Ιησού στους Ιουδαίους, παρά τις προσπάθειες του Πιλάτου για αθώωση του «… τον Ιησού τον οποίο εσείς παραδώσατε και αρνηθήκατε ενώπιον του Πιλάτου, όταν αυτός είχε αποφασίσει να τον απολύσει» Πράξεις των Αποστόλων 3:13 – 15

2. Η αιτιολόγηση της στάσης των Ιουδαίων ως οφειλόμενης σε άγνοια, κάτι βέβαια που χαρακτηρίζει και τους Εθνικούς «… και τώρα αδελφοί γνωρίζω πως από άγνοια το πράξατε αυτό» Πράξεις των Αποστόλων 3:17

3. Πρόσκληση για μετάνοια «Μετανοήστε λοιπόν και επιστρέψτε για να εξαλειφθούν οι αμαρτίες σας» Πράξεις των Αποστόλων 3:19

Είναι περιττό βέβαια να σημειωθεί πως το κήρυγμα της σταύρωσης του Χριστού, «ο λόγος ο του σταυρού», είναι αναπόσπαστα ενωμένος με την διακήρυξη της εκ νεκρών ανάστασης του Χριστού, η οποία αποτελεί προϋπόθεση και εγγύηση της ανάστασης όλων των ανθρώπων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιωάννης Καραβιδόπουλος, «Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη», Θεσσαλονίκη 1976

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.