Διατήρηση ειδωλολατρικών εθίμων στον Χριστιανισμό και η καταδίκη τους από τοπικές και Οικουμενικές Συνόδους

Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι κατάλοιπο ειδωλολατρικών εθίμων

Κατά την διάρκεια της 4^ης και 5^ης εκατονταετηρίδας επέρχεται η δεύτερη κατάπτωση του χριστιανικού βίου. Η πρώτη είχε ήδη συντελεστεί στα μέσα της 2^ης εκατονταετηρίδας, όταν είχαν υποχωρήσει οι αρχικές ενθουσιαστικές τάσεις των πιστών, με την είσοδο στον Χριστιανισμό πολυπληθών ομάδων και την διείσδυση ποικίλων στοιχείων σ’ αυτόν, που αύξησαν τις προϋπάρχουσες ελλείψεις των χριστιανών και υποβίβασαν την γενική ηθική κατάσταση...

Σημαντική αιτία για την δεύτερη αυτή κατάπτωση του χριστιανικού βίου υπήρξε, η κατάπαυση των χριστιανικών διωγμών από τον Μέγα Κωνσταντίνο και η επικράτηση της ειρήνης και ασφαλείας, που έφερε την χαλάρωση της θρησκευτικότητας και ηθικότητας, καθώς επίσης και η αθρόα προσέλευση στον Χριστιανισμό χριστιανών τρόπον τινά κατωτέρας ποιότητας. Πολλοί Χριστιανοί πλέον προσέρχονταν σ’ αυτόν για υλικούς και ωφελιμιστικούς λόγους, όπως λόγου χάρη για να αποκτήσουν τα προνόμια που είχαν οι Χριστιανοί, εξαιτίας της ιδιαίτερης εύνοιας που έδειχνε προς τον Χριστιανισμό ο Μέγας Κωνσταντίνος. Δεν πρέπει να παραβλέπεται επίσης πως στην κατάπτωση του χριστιανικού βίου, σπουδαίο ρόλο έπαιξαν, εις μεν την Ανατολή οι ποικίλες δογματικές έριδες, εις δε την Δύση η επιδρομή των βαρβαρικών φυλών.

Χαρακτηριστικό του βίου των Χριστιανών της εποχής αυτής, ήταν και η διατήρηση λειψάνων εθνικών (=ειδωλολατρικών) εθίμων. Είναι άλλωστε γεγονός αδιαμφισβήτητο, πως τα διάφορα έθιμα είναι βαθιά ριζωμένα μέσα στο άνθρωπο και δεν μπορεί να τα απεμπολήσει από τη μια μέρα στην άλλη με περισσή ευκολία. Έτσι ειδωλολατρικά έθιμα παρέμειναν στους γάμους και τις κηδείες. Κατά τους γάμους όπως μαθαίνουμε από τον 53^ο κανόνα της Λαοδικείας χτυπούσαν τύμπανα και χόρευαν κατά τον τρόπο των εθνικών γάμων «Δεν πρέπει οι Χριστιανοί οι οποίοι πηγαίνουν σε γάμους, να κτυπούν τύμπανα ή άλλα όργανα και να χορεύουν, αλλά να γευματίζουν και να δειπνούν με σεμνότητα, όπως αρμόζει σε Χριστιανούς», έψαλαν ύμνους στη θεά του έρωτα Αφροδίτη και γίνονταν παραστάσεις από ηθοποιούς «Δεν πρέπει οι Ιερωμένοι και Κληρικοί, όταν καλεστούν σε γάμους ή δείπνα, να στέκονται να βλέπουν χορούς και άλλα άσεμνα θεάματα, αλλά πριν να εισέλθουν οι θυμελικοί (= οι θεατρίνοι και οι χορευτές), να σηκώνονται να φεύγουν» 54^ος κανόνας της Τοπικής Συνόδου Λαοδικείας.

Στις κηδείες, τοποθετούσαν στο κεφάλι του νεκρού στεφάνι με λουλούδια, καλούσαν γυναίκες και μάλιστα ειδωλολάτρισσες, για να θρηνήσουν με κραυγές τον νεκρό, στο στόμα του νεκρού τοποθετούνταν νόμισμα ώστε να πληρώσει τα πορθμεία στον Χάροντα για τον κάτω κόσμο, ο οποίος έχει αντικατασταθεί μέχρι σήμερα με θραύσμα από κεραμίδι και πολλά άλλα. Τελούσαν και νεκρικά συμπόσια, χρησιμοποιώντας στην διάρκεια αυτών αυλούς, κιθάρες και τύμπανα. Το ίδιο γίνονταν κατά τις παννυχίδες, δηλαδή τις ολονύκτιες ακολουθίες που τελούνται την προηγούμενη μέρα χριστιανικής εορτής, στην μνήμη των μαρτύρων μέσα στην Εκκλησία ή στην αυλή αυτής. Τα τραγούδια και ο χορός ήταν όμοια ή παρόμοια με αυτά των ειδωλολατρών. Ήσαν δε τόσα ανάρμοστα αυτά που λάμβαναν χώρα κατά την διάρκεια των παννυχίδων ώστε αναγκάστηκε η σύνοδος της Ελβίρας στην Ισπανία με τον 35^ο κανόνα της να απαγορέψει στις γυναίκες να πηγαίνουν στις παννυχίδες των κοιμητηρίων. Οι παρεκτροπές αυτές κατά τις παννυχίδες εξακολούθησαν να υφίστανται στης Δύση μέχρι της 9^ης εκατονταετηρίδας, σε κάποιες δε αιρέσεις στην Ανατολή ακόμα και μετά τον 9^ο αιώνα.

Αλλά και από τους κανόνες της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου ή Σύνοδος του Τρούλου (691 μ.Χ.), έρχονται σε γνώση μας περί λειψάνων του ειδωλολατρικού βίου. Αναφέρονται τρεις ειδωλολατρικές εορτές οι οποίες εξακολουθούσαν να τελούνται από τους Χριστιανούς, οι Καλάνδες ή Καλένδες, ρωμαϊκή εορτή των πρώτων ημερών του Ιανουαρίου, τα Βοτά, εορτή προς τιμή του τραγόμορφου Πανός, θεού του ποιμενικού βίου, και τα Βρουμάλια, εορτή προς τιμή του Βρούμου, δηλαδή του θεού Διόνυσου, που εορτάζονταν την πρώτη Μαρτίου. Αλλά ας τα δούμε όλα αυτά καλύτερα, από τους κανόνες της Συνόδου του Τρούλου, καθώς επίσης και διάφορες άλλες ειδωλολατρικές συνήθειες:

«Τις ονομαζόμενες Καλένδες, και τα λεγόμενα Βοτά, και τα καλούμενα Βρουμάλια, και την πανήγυρη που γίνεται την 1^η Μαρτίου, επιθυμούμε να εκλείψουν μία και καλή από την ζωή των πιστών. Αλλά ούτε να γίνονται δημόσιοι χοροί των γυναικών οι οποίοι δύνανται να φέρουν πολλή καταστροφή και βλάβη. Ακόμη δεν πρέπει να γίνονται δημόσιοι χοροί και τελετές των ανδρών και των γυναικών στο όνομα των ψεύτικων Θεών των Ελλήνων (= ειδωλολατρών) κατά την συνήθεια την παλιά, που είναι ξένη από τον Χριστιανικό βίο, ορίζοντας, κανένας άντρας να μην φορά γυναικεία ρούχα ή γυναίκα ανδρικά παρομοίως· ούτε να φορούν στο πρόσωπό τους μάσκες κωμικές ή σατυρικές ή τραγικές· ούτε να επικαλούνται φωνάζοντας το όνομα του σιχαμερού Διονύσου όταν πατούν τα σταφύλια στα λινάρια· ούτε όταν χύνουν το κρασί στα πιθάρια, για να κινήσουν το γέλιο να ενεργούν σύμφωνα με την δαιμονιώδη πλάνη. Λοιπόν όποιος από τώρα και στο εξής, αφού έμαθε για όλα αυτά, επιχειρήσει εν γνώσει του να κάνει κάτι από τα προαναφερόμενα, προστάζουμε, εάν μεν είναι Κληρικός να καθαιρείται, εάν δε είναι λαϊκός να αφορίζεται» 62^ος κανόνας της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Σχολιάζοντας τον παραπάνω κανόνα ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749 – 1809 μ.Χ.), μας δίδει περισσότερες πληροφορίες για τις ειδωλολατρικές συνήθειες, που διασώζονταν μάλιστα και στην εποχή του – και η δική μας εποχή βέβαια δεν αποτελεί εξαίρεση – άκρως ενδιαφέρουσες:

«Και ο Βαλσαμών, και άλλοι λέγουσιν, ότι ο Κάλανδος, Νόννος, και Ειδός, αδελφοί όντες πλούσιοι, εν καιρώ πολέμου, και πείνης έθρεψαν την Ρώμην, ο μεν Κάλανδος, ημέρας 12, ο δε Νόννος, ημέρας 10, ο δε Ειδός, ημέρας 8. Οι τρεις ομού, ένα ολόκληρον μήνα· όθεν οι Ρωμάνοι δια να μείνη η ευεργεσία των τοιούτων αείμνηστος, και να διαιωνίζη το προς αυτούς της ευχαριστίας χρέος, ωνόμασαν τας μεν πρώτας 12 ημέρας, Καλάνδας, από του Καλάνδου· τας δε δευτέρας 10, Νόννας, από του Νόννου· και τας τρίτας 8, Ειδούς, από του Ειδού· και κατά τας ημέρας ταύτας εώρταζαν, και πολλά άσεμνα έκαμνον. Τούτους εμιμήθηκαν και εκείνοι οι Χριστιανοί, οπού κάμνουν κατά την α΄Ιανουαρίου τα ονομαζόμενα Κάλαντα, παίζοντες παιχνίδια, χορεύοντες εις τας θύρας των οσπητίων, περιπατούντες, και πολλάς φλυαρίας, και ιστορίας γελοιώδεις, και στίχους τινάς τάχα προς τον Μέγαν Βασίλειον τραγωδούντες, οι οποίοι πρέπει να εμποδίζωνται από τους Αρχιερείς και Πνευματικούς, και του να κανονίζωνται να μη κάμνουν τα τοιαύτα εθνικά και Ελληνικά πράγματα, καθώς λέγει ο παρών Κανών».

Στις νουμηνίες, δηλαδή στις αρχές κάθε μήνα άναβαν φωτιές μπροστά στα εργαστήριά τους και τις οικίες του, τις οποίες πηδούσαν περνώντας από πάνω τους. Οι παραπάνω ειδωλολατρικές συνήθειες καταδικάζονται και αυτές από την Σύνοδο του Τρούλου:

«Τις φωτιές που ανάβουν κάποιοι στις αρχές του μήνα, μπροστά στα εργαστήριά τους και τις οικίες του, και τις οποίες πηδούν περνώντας από πάνω τους κατά την συνήθεια την παλιά, προστάζουμε από τώρα και στο εξής να καταργηθούν. Εάν κάποιος ξανακάνει το ίδιο πράγμα, εάν μεν είναι Κληρικός να καθαιρείται, εάν δε είναι λαϊκός να αφορίζεται· “έχει γραφτεί στο τέταρτο βιβλίο των Βασιλειών”, και οικοδόμησε ο Μανασής θυσιαστήριο και πρόσφερε θυσία στην στρατιά και δύναμη του ουρανού (ενν. τα αστέρια), στις δύο αυλές του Ναού του Κυρίου, και διαπερνούσε τα τέκνα του στη φωτιά και ασκούσε τη μαντεία του κλήδονα, και έκανε εγγαστρίμυθους πολλούς και πλήθυνε σε γνώσεις, και έκαμε το πονηρό ενώπιον του Κυρίου και προκάλεσε την οργή του» 65^ος κανόνας της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Για τη μαντεία του κλήδονα, την υπερπήδηση των φωτιών και τα άλλα συναφή ειδωλολατρικά έθιμα γράφει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης:

«Κυρίως Κλήδων είναι η παρατήρηση των μελλόντων με λόγια και επικλήσεις, από το κλω, το καλώ, όπως λέγει κάποιος σοφός, και μάλιστα ο Θεοδώρητος (σελ. 193, τόμ. β΄της Οκτατεύχ.). Μέχρι σήμερα ενεργείται η Ελληνική (= ειδωλολατρική) αυτή συνήθεια των Κληδόνων σε πολλούς τόπους, και μάλιστα στα νησιά, όπου οι άνδρες και οι γυναίκες, βάζουν μέσα σε ένα αγγείο νερό και διάφορα ποτά, τα σκεπάζουν, και έπειτα αφού μαζευτούν όλοι μαζί τα βγάζουν αυτά, διαλέγοντας σε κάθε βγάλσιμο ένα διαβολικό τραγούδι, και μέσω αυτού προμαντεύουν τάχα τη μοίρα και την τύχη του καθενός. Γίνονται δε οι Κλήδονες αυτοί κατά το γενέθλιο του Προδρόμου, καθώς και οι φωτιές μπροστά στις πόρτες της κάθε οικίας, τα οποία πρέπει να εμποδιστούν με επιτίμια αφορισμών από τους Αρχιερείς και Πνευματικούς, ομοίως και οι Μάιοι, δηλαδή τα διάφορα άνθη και λουλούδια που βάζουν στις πόρτες τους την α΄Μαΐου, επειδή και αυτή η συνήθεια είναι Ελληνική (= ειδωλολατρική) και εθνική, και ξένη προς τους Χριστιανούς».

Οι σπουδαστές της Νομικής, κατά τα έθιμα των ανάλογων ειδωλολατρικών σχολών, επιδίδονταν σε θεατρικές παραστάσεις, μεταμφιέζονταν και τελούσαν «κυλίστρες», δηλαδή χαριεντιστικές συνοδίες και συμπλοκές. Όλα αυτά βέβαια που ήταν ξένα στο χριστιανικό πνεύμα τα καταδικάζει η Σύνοδος του Τρούλου:

«Αυτοί που διδάσκονται τους πολιτικούς νόμους, δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τα Ελληνικά (= ειδωλολατρικά) έθιμα, ούτε να αντιμάχονται στα θέατρα, ούτε να επιδίδονται στις λεγόμενες κυλίστρες, ή να βάζουν ρούχα έξω από την κοινή συνήθεια των πολλών, ούτε όταν αρχίζουν τα μαθήματα, ούτε όταν βρίσκονται στο μέσο της μαθήσεως, ούτε όταν φθάσουν στο τέλος αυτής. Εάν δε κάποιος από τώρα και στο εξής τολμήσει να πράξει αυτά, να αφορίζεται» 71^ος κανόνας της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Πολλοί Χριστιανοί επίσης, διατήρησαν την συνήθεια, να γέρνουν το κεφάλι τους και να φιλούν το χέρι τους, σεβόμενοι έτσι τον ανατέλλοντα ήλιο, να προσφέρουν ειδωλολατρικές θυσίες, να τελούν μαγείες και άλλοι από αυτούς να καταφεύγουν σε μάντεις και γόητες. Άλλοι πάλι ορκίζονταν με ειδωλολατρικούς όρκους: «Αυτοί που ορκίζονται με εθνικούς (= ειδωλολατρικούς) όρκους, ο Κανόνας επιβάλλει επιτίμια· εμείς για αυτούς ορίζομε αφορισμό» 94^ος κανόνας της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου.

Στη Δύση στα ειδωλολατρικά έθιμα των αρχαιοτέρων κατοίκων προστέθηκαν και τα ειδωλολατρικά έθιμα των επιδρομέων αυτής γερμανικών φυλών. Η Εκκλησία και στην Ανατολή και στην Δύση προσπάθησε να εκριζώσει ή να περιορίσει αυτά ή τέλος να δώσει σ’ αυτά χριστιανική έννοια και περιεχόμενο. Μια τέτοια προσπάθεια μας περιγράφει και πάλι ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και αφορά τις νουμηνίες και άλλες ειδωλολατρικές συνήθειες:

«Και ο αοίδιμος εκείνος Πατριάρχης Μιχαήλ, ο μεγαλύτερος από τους φιλόσοφους, ανέλαβε μεγάλη φροντίδα, και κατάργησε όλα αυτά τα σατανικά και Ελληνικά (= ειδωλολατρικά) έθιμα· διότι οι Χριστιανοί αντί των Μαΐων, Κληδόνων και φωτιών, κάνουν διά του ιερέα ραντισμό στο σπίτι τους, και ραντιζόμενοι τις πρωτομηνιές, κάθε μεν κακό και κακή τύχη διώχνουν από πάνω τους, παίρνουν δε κάθε ευτυχία , όπως λέει και ο Βλάσταρης (κεφ. γ΄του ε΄στίχ.). Επίσης και παλιά γίνονταν αγιασμός διά των τιμίων ξύλων του Σταυρού, αλλά και λιτανεία την πρώτη Αυγούστου, προς αποτροπή των ασθενειών που ακολουθούσαν λόγω της θερμότητας του καιρού, όπως το αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης (ομιλία στην α΄ Αυγούστου) και ο χειρόγραφος συναξαριστής· κάνουν δε αγιασμό, αυτόν που αποκαλείται μικρός και όχι τον μεγάλο. Γιατί ο μικρός γίνεται, όχι μόνο σε κάθε πρωτομηνιά, αλλά σε κάθε ασθένεια και ανάγκη».

Την εκχριστιάνιση των ειδωλολατρικών εθίμων εξέφρασε και ενίσχυσε και ο πάπας Ρώμης Γρηγόριος ο Α΄.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Β.Κ. Στεφανίδη, Εκκλησιαστική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαδημητρίου

2. Αγαπίου Ιερομονάχου και Νικοδήμου Μοναχού, Πηδάλιο, Εκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.