τo δόγμα τής εξιλέωσης στον Ιουδαϊσμό και η σχέση του με τον Χριστιανισμό
Του Γεωργίου Κυριαζόπουλου
Οι περισσότεροι χριστιανοί γνωρίζουμε την βιβλική διήγηση τής θυσίας τού Αβραάμ ο οποίος υπήρξε παράδειγμα υπακοής στο Θεό. Η θυσία τού Αβραάμ αποτελεί ένα προσφιλές ανάγνωσμα για μας τους ορθόδοξους χριστιανούς, μιας και ο Θεός δεν επέτρεψε τελικά την θυσία τού αγαπημένου γιου τού Αβραάμ, του Ισαάκ, και την θέση του στο θυσιαστήριο πήρε ένα κριάρι.
Ο Αβραάμ γενάρχης τών Εβραίων και η γυναίκα του η Σάρρα ζούσαν ειρηνικά και δίκαια με την ευλογία τού Θεού. Δεν είχαν όμως παιδιά. Ο Θεός άκουσε τις προσευχές τους και έτσι σύμφωνα με την υπόσχεση του, η Σάρρα έμεινε έγκυος και γέννησε ένα γιο, στα γηρατειά τους. Ο Αβραάμ ονόμασε το γιο που του γέννησε η Σάρρα, Ισαάκ. Το παιδί αυτό πού το όνομα του σημαίνει γέλιο, τους έδωσε μεγάλη χαρά και ολοκλήρωσε την ευτυχία τους...
Ο Θεός θέλοντας να δοκιμάσει την πίστη τού Αβραάμ του έδωσε την εντολή ν’ ανεβεί στο βουνό με το γιο του κι εκεί να προσφέρει τον Ισαάκ για θυσία. Έτσι του είπε: «Αβραάμ! Πάρε το γιο σου το μονογενή, που τον αγαπάς, τον Ισαάκ, και πήγαινε να τον θυσιάσεις στη γη Μορία, σ’ ένα από τα βουνά που εγώ θα σου δείξω». Ο Αβραάμ υπακούοντας στο θέλημα του Κυρίου είπε: «Ο Θεός μού έδωσε το παιδί μου, η ζωή του ανήκει σ' αυτόν». Έτσι σηκώθηκε νωρίς το πρωί, πήρε μαζί του το γιο του τον Ισαάκ και ξεκίνησε για τον τόπο που του είπε ο Κύριος. Μετά από τρεις μέρες έφτασαν στο λόφο Μορία, όπου χίλια τόσα χρόνια αργότερα χτίστηκε ο ναός τού Σολομώντα. Όταν έφτασαν στον τόπο που του είχε πει ο Κύριος, ο Αβραάμ έχτισε εκεί το θυσιαστήριο, ετοίμασε τα ξύλα, έδεσε το γιο του τον Ισαάκ και τον έβαλε στο θυσιαστήριο πάνω από τα ξύλα. Ύστερα άπλωσε το χέρι του και πήρε το μαχαίρι για να σφάξει το παιδί του. Αλλά ο άγγελος τού Κυρίου του φώναξε από τον ουρανό και του είπε: «Αβραάμ, Αβραάμ! Ο Θεός είδε την πίστη σου. Μην απλώσεις χέρι στο παιδί και μην του κάνεις τίποτε, αλλά σφάξε αυτό το κριάρι, που είναι δεμένο στο βωμό». Ο Αβραάμ κοίταξε τριγύρω και είδε ένα κριάρι έτοιμο για θυσία. Έτρεξε, το πήρε και το θυσίασε αντί για το γιο του. Ο Κύριος φώναξε στον Αβραάμ από τον ουρανό και του είπε: «Εγώ ο Κύριος ορκίζομαι στον εαυτό μου, ότι επειδή έκανες την πράξη αυτή και δε μου αρνήθηκες το μοναχογιό σου, θα σε ευλογήσω με το παραπάνω και θα σου δώσω αναρίθμητους απογόνους σαν τ’ αστέρια τού ουρανού και σαν την άμμο που είναι στις ακτές τής θάλασσας. Ο απόγονός σου θα κατακτήσει τις πόλεις των εχθρών του. Με τον απόγονό σου θα ευλογηθούν όλα τα έθνη τής γης, επειδή υπάκουσες στην εντολή μου».
Όπως σημειώνεται στο βιβλίο τής Γενέσεως, ο Αβραάμ, εκτός από την δοκιμασία τής θυσίας τού Ισαάκ και την διαρκή περιπλάνησή του μέχρι το ογδοηκοστό έτος τής ηλικίας του, υπέστη και άλλες μικρότερες δοκιμασίες όπως, όταν τον αποχωρίστηκε 2 φορές η σύζυγος του (12:14 – 20 και 20:2 – 16), όταν ο ίδιος αποχωρίστηκε τον αγαπημένο του ανιψιό Λωτ (13:9 – 12), τον οποίο αργότερα με κίνδυνο της ζωής του απελευθέρωσε από την αιχμαλωσία (14:13 – 16), όταν για μεγάλο διάστημα έζησε άτεκνος (15:2 – 6), όταν όλες οι ελπίδες του είχανε επικεντρωθεί στον Απόγονο που επρόκειτο να αποκτήσει (18:1 – 15). Όταν τελικά απέκτησε έναν γιό τον Ισμαήλ (16:15), και τότε ο ίδιος αναγκάστηκε να τον εκδιώξει από το σπίτι του (21:14 – 16). Ο μόνος όμως πραγματικά μαρτυρούμενος πειρασμός είναι αυτός που αναφέρεται στην Θυσία τού Ισαάκ.
Παραθέτω σε μετάφραση το Μασοριτικό κείμενο[1], όπως αυτό παραδίδεται στο εβραϊκό πρωτότυπο. Τα νοήματα του καταγράφονται με πυκνό και λιτό τρόπο και η μετάφραση εκ του Εβραϊκού αποδίδεται εύκολα με τρόπο πιστό και χωρίς ιδιαίτερες προσθήκες, Γεν (22:1 – 19):
1. Και συνέβη μετά τα γεγονότα αυτά και ο Θεός δοκίμασε τον Αβραάμ και είπε σε αυτόν, «Αβραάμ», και απάντησε, «ορίστε».
2. Και είπε, «πάρε σε παρακαλώ, τον υιό σου τον μοναδικό, τον οποίον αγαπάς, τον Ισαάκ και πήγαινε προς την γη τού Μωρία και πρόσφερε αυτόν εκεί ως ολοκαύτωμα, πάνω σε ένα από τα βουνά που θα σου υποδείξω».
3. Και σηκώθηκε ο Αβραάμ το πρωί και σαμάρωσε την όνο του και πήρε μαζί του δύο υπηρέτες και τον Ισαάκ, τον υιό του. Και αφού έσχισε τα ξύλα τού ολοκαυτώματος και τα πήρε, πορεύτηκε προς τον τόπο τον οποίο υπέδειξε σε αυτόν ο Θεός.
4. Την τρίτη ημέρα σήκωσε ο Αβραάμ τα μάτια του και είδε τον τόπο από μακριά.
5. Και είπε ο Αβραάμ στους υπηρέτες του. «Εσείς μείνετε εδώ με την όνο, εγώ και το παιδί θα πορευτούμε έως εκεί και, αφού προσκυνήσουμε, θα επιστρέψουμε σ’ εσάς».
6. Και πήρε ο Αβραάμ τα ξύλα τού ολοκαυτώματος και τα φόρτωσε επάνω στον Ισαάκ, τον υιό του, και πήρε στο χέρι του τη φωτιά και το μαχαίρι και πορεύτηκαν οι δύο μαζί.
7. Και μίλησε ο Ισαάκ στον πατέρα του Αβραάμ και είπε. «Πατέρα μου», και εκείνος αποκρίθηκε, «ορίστε, παιδί μου», και είπε το παιδί, «να η φωτιά και τα ξύλα, αλλά που είναι όμως ο αμνός για τη θυσία»;
8. Και αποκρίθηκε ο Αβραάμ, «ο Θεός θα προνοήσει για τον αμνό για την θυσία, υιέ μου». Και πορεύθηκαν και οι δύο μαζί.
9. Και έφτασαν στον τόπο, τον οποίο υπέδειξε σε αυτόν ο Θεός, και έκτισε εκεί ο Αβραάμ θυσιαστήριο και τακτοποίησε τα ξύλα και έδεσε τον υιό του Ισαάκ και τον έθεσε στο θυσιαστήριο πάνω στα ξύλα.
10. Και άπλωσε ο Αβραάμ το χέρι του και πήρε το μαχαίρι για να σφάξει τον υιό του.
11. Και φώναξε προς αυτόν άγγελος τού Θεού από τους ουρανούς και είπε: «Αβραάμ, Αβραάμ», και απάντησε, «ορίστε».
12. Και είπε, μην απλώσεις το χέρι σου στο παιδί και μην κάνεις σε αυτό τίποτα κακό, γιατί τώρα γνωρίζω ότι φοβάσαι το Θεό και δεν αρνήθηκες τον υιό σου τον μοναδικό σε εμένα.
13. Και σήκωσε ο Αβραάμ τα μάτια του και είδε, και να πίσω, ένας κριός πιασμένος στο θάμνο από τα κέρατά του, και πήγε ο Αβραάμ και πήρε τον κριό και τον πρόσφερε ολοκαύτωμα αντί για τον υιό του.
14. Και κάλεσε ο Αβραάμ το όνομα τού τόπου αυτού Γιαχβέ γιρέ , όπως λέγεται μέχρι σήμερα: στο όρος αυτό αποκαλύφθηκε ο Θεός.
15. Και φώναξε άγγελος τού Θεού προς τον Αβραάμ για δεύτερη φορά από τους ουρανούς
16. και είπε, ορκίζομαι στον εαυτό μου, έτσι λέει ο Θεός, ότι επειδή έκανες την πράξη αυτή και δεν αρνήθηκες τον υιό σου τον μοναδικό,
17. πραγματικά θα σε ευλογήσω πολύ και θα πληθύνω το σπέρμα σου σαν τους αστέρες τού ουρανού και σαν την άμμο στην άκρη τής θάλασσας και θα κατακτήσει το σπέρμα σου την πύλη τών εχθρών του.
18. Και θα ευλογηθούν μέσα από το σπέρμα σου όλα τα έθνη τής γης επειδή υπάκουσες στη φωνή μου.
19. Και επέστρεψε ο Αβραάμ στους υπηρέτες του και σηκώθηκαν και πορεύτηκαν μαζί προς την Βέερ – Σεβά, και κατοίκησε ο Αβραάμ στη Βέερ – Σεβά.
Μετάφραση Εβδομήκοντα (Ο΄)[2]
1. Και εγένετο μετά τα ρήματα ταύτα ο Θεός επείρασε τον Αβραάμ και είπεν αυτώ, Αβραάμ, Αβραάμ ο δε είπεν, ιδού εγώ.
2. Και είπε, λαβέ τον υιό σου τον αγαπητόν, όν ηγάπησας, τον Ισαάκ και πορεύθητι εις την γην την υψηλήν και ανένεγκον αυτόν εκεί εις ολοκάρπωσιν εφ’ έν των ορέων ών αν σοι είπω.
3. Αναστάς δε ο Αβραάμ το πρωί επέσαξε την όνον αυτού, παρέλαβε δε μεθ’ εαυτού δύο παίδας και Ισαάκ τον υιό αυτού και σχίσας ξύλα εις ολοκάρπωσιν, αναστάς επορεύθη και ήλθεν επί τον τόπον, όν είπε αυτώ ο Θεός,
4. Τη ημέρα τη τρίτη. Και αναβλέψας Αβραάμ τοις οφθαλμοίς αυτού είδε τον τόπον μακρόθεν.
5. Και είπεν Αβραάμ τοις παισίν αυτού. Καθίσατε αυτού μετά της όνου. Εγώ δε και το παιδάριον διελευσόμεθα έως ώδε και προσκυνήσαντες αναστρέψομεν προς υμάς. (Α΄ προφητεία)
6. Έλαβε δε Αβραάμ τα ξύλα τής ολοκαρπώσεως και επέθηκεν τω υιώ αυτού. Έλαβε δε μετά χείρας και το πυρ και την μάχαιραν, και επορεύθησαν και οι δύο άμα.
7. Είπε δε Ισαάκ προς Αβραάμ τον πατέρα αυτού. Πάτερ, ο δε είπε. Τι εστί, τέκνον; Είπε δε, ιδού το πυρ και τα ξύλα. Πού εστίν το πρόβατον το εις ολοκάρπωσιν;
8. Είπε δε Αβραάμ. Ο Θεός όψεται εαυτώ πρόβατον εις ολοκάρπωσιν, τέκνον. Πορευθέντες δε αμφότεροι άμα. (Β΄ προφητεία).
9. Ήλθον επί τον τόπον, όν είπεν αυτώ ο Θεός. Και ωκοδόμησεν εκεί ο Αβραάμ το θυσιαστήριον και επέθηκεν τα ξύλα, και συμποδίσας Ισαάκ τον υιόν αυτού, επέθηκεν αυτόν επί το θυσιαστήριον επάνω των ξύλων. (Akedah).
10. Και εξέτεινεν Αβραάμ την χείρα αυτού λαβείν την μάχαιραν σφάξαι τον υιόν αυτού.
11. Και εκάλεσεν αυτόν άγγελος Κυρίου εκ του ουρανού και είπεν, Αβραάμ, Αβραάμ. Ο δε είπεν, ιδού εγώ.
12. Και είπε, μη επιβάλης την χείρα σου επί το παιδάριον μηδέ ποιήσης αυτώ μηδέν. Νυν γαρ έγνων, ότι φοβή συ τον Θεόν και ουκ εφείσω του υιού σου του αγαπητού δι’ εμέ. (Ο Ισαάκ είναι σημαντικός για το Θεό και το Ισραήλ).
13. Και αναβλέψας Αβραάμ τοις οφθαλμοίς αυτού είδε, και ιδού κριός είς κατεχόμενος εν φυτώ Σαβέκ των κεράτων, και επορεύθη Αβραάμ και έλαβε τον κριόν και ανήνεγκεν αυτόν εις ολοκάρπωσιν αντί Ισαάκ του υιού αυτού.
14. Και εκάλεσεν Αβραάμ το όνομα του τόπου εκείνου, Κύριος είδεν, ίνα είπωσιν σήμερον, εν τω όρει Κύριος ώφθη. (Όρος Θεοφανείας).
15. Και εκάλεσεν άγγελος Κυρίου τον Αβραάμ δεύτερον εκ του ουρανού, λέγων.
16. Κατ’ αυτού ώμοσα, λέγει Κύριος, ού είνεκεν εποίησας το ρήμα τούτο, και ουκ εφείσω του υιού σου του αγαπητού δι’ εμέ. (Όρκος Θεού).
17. Ή μην ευλογών ευλογήσω σε, και πληθύνων, πληθυνώ το σπέρμα σου, ως τους αστέρας του ουρανού και ως την άμμον παρά το χείλος της θαλάσσης, και κληρονομήσει το σπέρμα σου τας πόλεις των υπεναντίων. (Φορέας επαγγελιών).
18. Και ανευλογηθήσονται εν τω σπέρματί σου πάντα τα έθνη τής γης, ανθ’ ών υπήκουσας της εμής φωνής.
19. Απεστράφη δε Αβραάμ προς τους παίδας αυτού και αναστάντες επορεύθησαν άμα επί το φρέαρ του όρκου, και κατώκησεν Αβραάμ επί το φρέαρ του όρκου. ( Επιστροφή στον τόπο).
Το Γεν. 22:1 – 19 περιγράφει την υπέρτατη δοκιμασία πίστης τού Αβραάμ και εκφράζει ίσως την μοναδική προσωπική εμπειρία από όλη την ιστορία τών Πατριαρχών. Η ουσία όλης τής βιβλικής πορείας αποκαλύπτεται εδώ με την τραγική αυτή δοκιμασία που ο γενάρχης των Εβραίων καλείται όχι μόνο να αντιμετωπίσει αλλά και να υπερνικήσει.
Στην εξέλιξη τής διήγησης για τον Αβραάμ στο Ιερό Κείμενο, οι ραβίνοι διακρίνουν δέκα δοκιμασίες. Παρόλο πού συμφωνούν βέβαια ως προς τον αριθμό, διαφωνούν ως προς την ταυτότητα αυτών των δοκιμασιών με αποτέλεσμα τα περιστατικά που εκλαμβάνονται ως δοκιμασίες να αθροίζονται συνολικά σε δεκαπέντε. Ένας από τους πιο συνήθεις καταλόγους τών δοκιμασιών αναφέρει τα εξής γεγονότα, που συνδέονται με αυτές: την αναχώρηση από την Ουρ, τον λιμό στην Αίγυπτο, την απαγωγή τής Σάρρας, την εκδίωξη τού Ισμαήλ, την εκδίωξη τής Άγαρ, τη διαθήκη τού Γεν. 15, την καταστροφή τών Σοδόμων, τον πόλεμο με τους βασιλείς των εθνών, την περιτομή και τη θυσία τού Ισαάκ. Η τελευταία δοκιμασία, που περιγράφεται στο 22ο κεφάλαιο τής Γενέσεως είναι το μοναδικό περιστατικό που χαρακτηρίζεται στο βιβλικό κείμενο ως δοκιμασία. Είναι η μεγαλύτερη και δραματικότερη από όλες τις δοκιμασίες, γεγονός πού δεν άφησε ανεκμετάλλευτο η ραβινική διδασκαλία. Εάν κάθε πράξη τού Αβραάμ είχε αντίκτυπο στη ζωή και την ιστορία τών απογόνων του, η θυσία τού Ισαάκ ως η κορυφαία πράξη τής πίστης και της αφοσίωσής του στον Θεό, είχε το μεγαλύτερο. Θεωρήθηκε ως η κορυφαία εξιλεωτική πράξη τού λαού τού Ισραήλ για τις αμαρτίες του απέναντι στον Θεό και η πηγή όλων των μελλοντικών ευλογιών. Σύμφωνα με μία ραβινική διδασκαλία, όταν ο Θεός έστειλε άγγελο να καταστρέψει την Ιερουσαλήμ εκείνος είδε το αίμα της θυσίας τού Ισαάκ και μετανόησε. Σύμφωνα με μια άλλη, κατά το χρόνο τής καταστροφής τού Ναού ο Αβραάμ υπενθύμισε στο Θεό τη θυσία τού Ισαάκ, αλλά, επειδή η καταστροφή δεν απετράπη, τον παρακάλεσε να διατηρήσει την ανταμοιβή της για τις μέλλουσες γενεές.
Ο καθηγητής Νικόλαος Π. Ολυμπίου στο βιβλίο του “Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης” για το συγκεκριμένο θέμα γράφει τα εξής : “Το θέμα τής θυσίας τού Αβραάμ (Γεν. 22:1 – 19) έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, επειδή ο Ιουδαϊσμός στους στίχους αυτούς βασίζει το δόγμα τής Άkedah Yitzhak ή απλώς Άkedah που σημαίνει το δέσιμο τού Ισαάκ πριν από την θυσία. Σύμφωνα με το περιεχόμενο τού δόγματος αυτού η θυσία τού Αβραάμ έχει απολυτρωτική αξία για τους απογόνους τού Ισαάκ και αποτελεί συγχρόνως την αφετηρία για κάθε σωτηρία τού λαού τού Ισραήλ. Ο ιουδαϊσμός επικαλείται αυτή την θυσία σταθερά για να ερμηνεύσει όλα τα γεγονότα τής ιστορικής του πορείας βιβλικής και μεταβιβλικής σε συνάρτηση με το δέσιμο τού Ισαάκ από τον πατέρα του τον Αβραάμ”. (Πρόλογος σελ. 9 “Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης” Ν. Π. Ολυμπίου έκδ. Έννοια 2006)
Συνεχίζοντας αναφέρει ότι : “Το δόγμα τής Άkedah βέβαια εμφανίζει κατά γενική ομολογία, ομοιότητες με την χριστιανική διδασκαλία τής σταυρικής θυσίας τού Χριστού που τελέστηκε άπαξ και είχε ως αποτέλεσμα την απολύτρωση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Οι μελετητές εστιάζουν την προσοχή τους στις μεταξύ των δύο δογμάτων ομοιότητες και καταλήγουν σε ποικίλα συμπεράσματα όχι μόνο για την προέλευση τής περί εξιλεώσεως διδασκαλίας και τα επί μέρους στοιχεία της, αλλά και για την πειστική απάντηση στο διαχρονικό ερώτημα αν ο ιουδαϊσμός επίδρασε στον Χριστιανισμό ή ο χριστιανισμός στον ιουδαϊσμό”. (Πρόλογος σελ. 9 “Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης” Ν. Π. Ολυμπίου έκδ. Έννοια 2006)
Γενικά ο καθηγητής Ολυμπίου δέχεται ότι η τελική διαμόρφωση τού δόγματος τής “akedah” οφείλεται στην ερμηνευτική εξέλιξη τών στοιχείων αυτών σε συνδυασμό με τις ιστορικές συγκυρίες. Τα θέματα με τα οποία ασχολείται η Ιουδαϊκή γραμματεία στο σύνολό της και ιδιαίτερα η ραβινική, η οποία εμβαθύνει σε λεπτομέρειες, είναι τα εξής: πρώτον, πώς αιτιολογείται ο ίδιος ο Θεός να ζητά αυτού του είδους τη δοκιμασία από τον άνθρωπο· δεύτερον, ποιά ήταν η τοποθεσία και ο χρόνος τής θυσίας· τρίτον, ποιος ήταν ο ρόλος τού Ισαάκ, ο οποίος εμφανίζεται παθητικός και άβουλος· και τέταρτον, ποια ήταν η κατάληξη τής θυσίας και η τύχη του Ισαάκ, ο οποίος δεν μνημονεύεται να επιστρέφει μαζί με τον Αβραάμ.
Στη ραβινική γραμματεία υπάρχει άφθονο υλικό για τη θυσία τού Ισαάκ, καθώς αποτελεί στοιχείο έντονου προβληματισμού τών ραβίνων, οι οποίοι με επιμονή προσπαθούν να απαντήσουν στα ηθικά ερωτήματα που προκύπτουν από αυτήν, να συμπληρώσουν τα κενά τής βιβλικής διήγησης και να εξάγουν συμπεράσματα που αφορούν στην εκπλήρωση των θείων επαγγελιών όσον αφορά στο μέλλον τού Ισραήλ. Οι ραβίνοι επιμένουν ότι η διήγηση δεν έχει τον χαρακτήρα τής δοκιμασίας αλλά της ανύψωσης. Με αυτήν ολοκληρώνονται οι εννέα δοκιμασίες, στις οποίες υποβλήθηκε ο πατριάρχης, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, και παγιώνονται τα οφέλη του από εκείνες. Προσπαθούν να δείξουν ότι οι αποφάσεις του Θεού δεν επιδέχονται καμία αμφισβήτηση. Οποιαδήποτε αντινομία οφείλεται σε ανθρώπινη παρεξήγηση. Υποστηρίζουν μάλιστα ότι ο Αβραάμ παρεξήγησε την εντολή του Θεού, που ήταν να τοποθετήσει απλώς τον Ισαάκ πάνω στο θυσιαστήριο και όχι να τον θυσιάσει. Προβάλλουν την πράξη τού Αβραάμ ως πρότυπο μίμησης και ισχυρίζονται ότι συγκεντρώνει στο πρόσωπό του το ιερατικό, το βασιλικό και το προφητικό αξίωμα, καθώς τον παρουσιάζουν να προβλέπει την έκβαση των γεγονότων. Ο Ισαάκ ανυψώνεται σε ισότιμο με τον Αβραάμ μέλος τής διήγησης. Τον περιγράφουν ως έναν ώριμο άνδρα που ακολουθεί πιστά τον πατέρα του, ότι είναι πλήρης γνώστης της κατάστασης και βοηθά μάλιστα τον πατέρα του, ώστε ο ίδιος να παραμείνει άμωμος για να τελεστεί σωστά η θυσία. Η θυσία πραγματοποιήθηκε στον χώρο, που αργότερα κτίσθηκε ο Ναός τού Σολομώντα ο δε Αβραάμ πήρε όλα τα απαραίτητα μέτρα που λάμβανε και ο ιερέας τού Ναού για την τέλεση τής θυσίας, όπως όριζε ο γραπτός νόμος. Οι ραβίνοι τοποθετούν τις απολαβές τού Ισραήλ για ένα τόσο σημαντικό γεγονός τόσο στην ιστορία όσο και στη μεσσιανική εποχή. Από την ιστορία, αποδίδουν στην “akedah” την απελευθέρωση από την Αίγυπτο, τη νομοδοσία, την ανέγερση τού Ναού και την επανοικοδόμησή του μετά την καταστροφή του 586 π.Χ., την ταπείνωση τών εχθρικών εθνών. Από τη μεσσιανική εποχή, ως καρπούς τής “akedah” αναφέρουν την όνο του Μεσσία στο Ζαχ. 9:9, την οποία συνδέουν με την όνο του Αβραάμ, την επιστροφή του ιερού καταλοίπου, την ανέγερση του λαμπρού Ναού των έσχατων, ακόμη και την ανάσταση τών νεκρών. Τη μη επιστροφή τού Ισαάκ μετά τη θυσία άλλες φορές την εξηγούν, με την ανάληψή του στον ουρανό, όπου διδάχθηκε τον Νόμο και επέστρεψε στη συνέχεια. Άλλες φορές πάλι τη θεωρούν ως επακόλουθο πραγματοποίησης τής θυσίας του, το αίμα τής οποίας είχε εξιλεωτικό χαρακτήρα για τις αμαρτίες των απογόνων του (το αίμα της “akedah”), ενώ ο ίδιος αναστήθηκε τελικά από τους νεκρούς. Το αίμα τού Ισαάκ εδώ είναι απαραίτητο, για να συνδεθεί με το αίμα τού αμνού που έσωσε τους ισραηλίτες στην Αίγυπτο και έτσι να τεκμηριωθεί η απολυτρωτική του δύναμη και αξία. Γι’ αυτό συνδέεται στενά με το αίμα τού Πασχαλίου Αμνού, αλλά και τη θυσία τής Εορτής του Νέου Έτους, κύριο ανάγνωσμα της οποίας κατέστη τελικά το Γεν. 22. Πάνω σε αυτό το στοιχείο προσπαθούν πολλοί να στηρίξουν την προχριστιανική προέλευση του δόγματος της “akedah”. Όμως όπως παρατηρεί ο καθηγητής Ολυμπίου, η εορτή αυτή είχε πάντοτε εξιλεωτικό χαρακτήρα, που είναι εμφανής από την τέλεση τών διατεταγμένων θυσιών. Έπρεπε να εκλείψουν αυτές, για να παραστεί ανάγκη αντικατάστασής τους με μία διηνεκή θυσία. Από το σύγγραμμα τού Αθανάσιου Παπαρνάκη academia edu 2002. «Ο ΑΒΡΑΑΜ ΣΤΗ ΡΑΒΒΙΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ‘AKEDAH YITZHAK» [με αφορμή σχετική βιβλιοπαρουσίαση]
Τέλος και με αυτό θα κλείσω την μικρή μου αυτή μελέτη λέγοντας ότι ο καθηγητής Ολυμπίου καταβάλλει μία «μεγάλη γενναία προσπάθεια» να ερμηνεύσει το βιβλικό κείμενο και να παρακολουθήσει την εξέλιξη τής ερμηνείας του στην αρχαιότερη ιουδαϊκή γραμματεία διήγησης. Για το λόγο αυτό διερευνά την ελληνιστική ιουδαϊκή γραμματεία (ιωβηλαία, Φίλωνα και Ιώσηπο , Δ΄ Μακκαβαίων, ψευδοφιλώνειο βιβλική αρχαιολογία). Σε αυτήν, κατά γενική αναγνώριση, πραγματοποιείται «η αρχαιότερη τροποποίηση τής βιβλικής διήγησης προς την κατεύθυνση τής δημιουργίας ενός ιουδαϊκού απολυτρωτικού δόγματος». Και τούτο με σκοπό την αντιμετώπιση τής ισχυρής ελληνικής επίδρασης στην εθνική και θρησκευτική ταυτότητα τού Ιουδαϊσμού, αλλά και της απειλής τού πρωτοεμφανιζόμενου Χριστιανισμού. Κατόπιν εξετάζει τις μαρτυρίες τής ταργκουμικής παράδοσης, οι οποίες υπαινίσσονται μεν αρχαιότερες παραδόσεις, αλλά η αδυναμία χρονολόγησής τους δεν επιτρέπει να θεωρηθούν ως πρωτότυπες. Τέλος ερευνά τα δύο θεωρούμενα ως αρχαιότερα ραβινικά κείμενα, τη Μεκιλτά του ραβί Ισμαήλ και την Genesis Rabbah. Σε αυτά διακρίνει σαφώς το δόγμα τής “akedah”, αλλά επισημαίνει τη διαφωνία ως προς τη χρονολόγηση τής προέλευσής τους, η οποία τοποθετείται μετά από τη «διαμόρφωση τού πυρήνα τής Χριστιανικής διδασκαλίας, αν όχι στη γραπτή του μορφή, τουλάχιστον στην προφορική».
Με αυτές τις κρίσεις ο καθηγητής Ολυμπίου καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι το δόγμα τής “akedah” είναι μεταγενέστερο τής εμφάνισης τού Χριστιανισμού. Δημιουργήθηκε από την αγωνία τών ραβίνων να αντικαταστήσουν τις θυσίες τού χαμένου Ναού το 70 μ.Χ., οι οποίες ήταν η μοναδική πηγή εξιλέωσης και απολύτρωσης, με μία άπαξ γενομένη διηνεκή θυσία. Η θυσία τού Ισαάκ ήταν η καταλληλότερη να επιλεγεί γι’ αυτό τον σκοπό, διότι προερχόταν από την ιδανική πατριαρχική περίοδο. Επίσης, στα πλαίσια τής άμυνάς τους έναντι τού καινοφανούς εχθρού, του Χριστιανισμού, οι ραβίνοι δεν δίστασαν να προσλάβουν στοιχεία από αυτόν και να τα προσαρμόσουν κατάλληλα στις δικές τους αρχαίες παραδόσεις. Με τον τρόπο αυτό διαμόρφωσαν το δόγμα τής “akedah” με το οποίο πίστεψαν ότι διαφύλατταν ό,τι κατανοούσαν ως θρησκεία των πατέρων τους. Γεγονός πάντως είναι ότι η “akedah” αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα θεολογικής ερμηνείας τών γεγονότων τής ιστορίας τού Ισραήλ σέ όλη την επόμενη περίοδο, κατά τον Μεσαίωνα, έως και σήμερα.
Παρατηρήσεις
[1] Μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο΄): Με το όνομα Μετάφραση των Εβδομήκοντα ή Μετάφραση των Ο΄ονομάζεται η πρώτη σωζόμενη ελληνική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης διότι κατά τον θρύλο, τα βιβλία που την αποτελούν μεταφράσθηκαν είτε εν μέρει, είτε στο σύνολο, από 72 (ΟΒ') ελληνιστές ιουδαίους ερμηνευτές (το Ο' αποτελεί στρογγυλοποίηση του αριθμού ΟΒ').
Αποτελεί την αρχαιότερη και σπουδαιότερη από όλες τις μεταφράσεις του πρωτοτύπου εβραϊκού κειμένου της Π. Διαθήκης, που επίσης ονομάζεται και Αλεξανδρινή μετάφραση από τον τόπο τής πραγματοποίησής της. Η διεθνώς γνωστή ονομασία της είναι Septuaginta ή LXX (από την αριθμητική ένδειξη 70, στα λατινικά).
Η Μετάφραση των Ο΄ απετέλεσε και αποτελεί την επίσημη και αυθεντική Βίβλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
[2] Μασοριτικό Κείμενο (ΜΚ): Μασοριτικό ονομάζεται το πρωτότυπο κείμενο της εβραϊκής βίβλου (που οι χριστιανοί ονόμασαν Παλαιά Διαθήκη) έτσι όπως εμφανίζεται μετά την κριτική εργασία των Μασοριτών, δηλ. των Ιουδαίων λογίων που προσπάθησαν να διαφυλάξουν το κείμενο αυτό από τις παραφθορές και επιμελήθηκαν την παράδοση του.
Από το αραμαϊκό ρήμα μασάρ = παραδίδω προέρχεται ο όρος μασορά ή μασόρεθ που χρησιμοποιείται σε σχέση με την παράδοση της εξωτερικής μορφής του κειμένου (ενώ για την παράδοση του περιεχομένου χρησιμοποιείται ο όρος χαλαχά).
Το μνημειώδες αυτό έργο άρχισε τον 6ο μ.Χ. αιώνα και ολοκληρώθηκε τον 10ο αιώνα από λογίους των ταλμουδικών ακαδημιών της Βαβυλωνίας και της Παλαιστίνης με στόχο όχι την ερμηνεία, αλλά τη μετάδοση στις μέλλουσες γενεές του αυθεντικού Λόγου του Θεού.
ΒΙΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. «Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης» Ν. Π. Ολυμπίου εκδ. Έννοια 2006)
2. Αθανάσιος Παπαρνάκης academia.edu 2002. «Ο ΑΒΡΑΑΜ ΣΤΗ ΡΑΒΒΙΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ‘AKEDAH YITZHAK» [με αφορμή σχετική βιβλιοπαρουσίαση τού βιβλίου τού καθηγητή Ν.Π. Ολυμπίου «Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης»].
3. ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ.
4. ΤΑΛΜΟΥΔ Κωνσταντίνος .Θ. Ζάρρας εκδ. Έννοια 2015
5. Προσωπικές σημειώσεις από παραδόσεις στην Θεολογική Σχολή ΕΚΠΑ τμήμα Γεν. Θεολογίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.