οι νευρωτικοί κάνουν τον εαυτό τους δυστυχισμένο, ενώ όσοι έχουν διαταραχές χαρακτήρα κάνουν τους άλλους δυστυχισμένους
Ένας μόνιμος λοχίας, που υπηρετούσε στην Οκινάβα και είχε μπλεχτεί άσχημα, γιατί έπινε πολύ, στάλθηκε σε μένα για ψυχιατρική εκτίμηση και ει, δυνατόν, βοήθεια. Αρνήθηκε πως ήταν αλκοολικός και ακόμα ισχυρίστηκε πως η χρήση του αλκοόλ ήταν ένα προσωπικό του πρόβλημα, λέγοντας «Δεν έχεις τίποτε άλλο να κάνεις τα βράδια στην Οκινάβα εκτός από το να πίνεις».
«Σου αρέσει το διάβασμα;» τον ρώτησα.
«Και βέβαια, μ’ αρέσει να διαβάζω.»
«Τότε γιατί δε διαβάζεις το βράδυ αντί να πίνεις;»
«Υπάρχει πάρα πολύ θόρυβος στο στρατώνα για να μπορείς να διαβάζεις.»
«Σύμφωνοι, τότε γιατί δεν πας στη βιβλιοθήκη;»
«Η βιβλιοθήκη είναι πολύ μακριά.»
«Είναι η βιβλιοθήκη πιο μακριά από το μπαρ όπου πηγαίνεις;»
«Ξέρετε, δεν είμαι τόσο φίλος του διαβάσματος. Δεν μ’ ενδιαφέρει και τόσο.»
«Σου αρέσει να ψαρεύεις;» τον ρώτησα.
«Βεβαίως, αγαπώ το ψάρεμα.»
«Γιατί δεν πας για ψάρεμα αντί να πίνεις;»
«Γιατί πρέπει να δουλεύω όλη τη μέρα.»
«Δεν μπορείς να πας να ψαρέψεις τη νύχτα;»
«Όχι, δεν υπάρχει νυχτερινό ψάρεμα στην Οκινάβα»
«Πως, υπάρχει» είπα. «Ξέρω μερικούς ομίλους εδώ που ψαρεύουν τη νύχτα. Θέλεις να σε φέρω σε επαφή μαζί τους;»
«Ξέρετε, δε μ’ αρέσει και πολύ να ψαρεύω.»
«Αυτό που κατάλαβα απ’ όσα λες» είπα «είναι πως υπάρχουν διάφορα άλλα πράγματα να κάνεις στην Οκινάβα εκτός από το να πίνεις, αλλά εκείνο που σου αρέσει περισσότερο να κάνεις στην Οκινάβα είναι να πίνεις»
«Ναι, νομίζω πως έτσι είναι.»
«Αλλά το πιοτό σου δημιουργεί ιστορίες, σε σημείο που αντιμετωπίζεις ένα αληθινό πρόβλημα, δεν είναι έτσι;»
«Αυτό το καταραμένο νησί σπρώχνει τον καθένα στο πιοτό.»
Συνέχισα την προσπάθειά μου για ένα διάστημα, αλλά ο λοχίας δεν ήταν με κανένα τρόπο διατεθειμένος να δει το πάθος του για το πιοτό σαν ένα δικό του, προσωπικό, πρόβλημα, που μπορούσε να το λύσει με βοήθεια ή χωρίς βοήθεια, και με λύπη μου είπα στον διοικητή του ότι δεν ήταν επιδεκτικός βοήθειας.
Συνέχισε να πίνει, και τον απέλυσαν από την υπηρεσία στα μέσα της καριέρας του.
Μια νεαρή σύζυγος, επίσης στην Οκινάβα, έκοψε ελαφρά τον καρπό του χεριού της με ένα ξυράφι και την έφεραν στην αίθουσα επειγόντων περιστατικών, όπου την είδα. Τη ρώτησα γιατί το έκανε αυτό.
«Για να αυτοκτονήσω, φυσικά.»
«Γιατί θέλεις να αυτοκτονήσεις;»
«Γιατί δεν αντέχω αυτό το βουβό νησί. Πρέπει να με στείλετε πίσω στην Αμερική. Θα αυτοκτονήσω αν θα μείνω εδώ περισσότερο.»
«Τι είναι αυτό που, ζώντας στην Οκινάβα, σε βασανίζει τόσο πολύ;»
Άρχισε να κλαψουρίζει.
«Δεν έχω καθόλου φίλους εδώ, και είμαι όλο τον καιρό μόνη μου.»
«Πολύ άσχημο αυτό. Αλλά γιατί δεν μπόρεσες να κάνεις φίλους εδώ;»
«Γιατί πρέπει να μείνω σε έναν πληκτικό οικισμό ιθαγενών και κανείς από τους γείτονες μου δεν μιλάει αγγλικά.»
«Γιατί δεν πηγαίνεις με το αυτοκίνητό σου στον αμερικανικό οικισμό ή στη γυναικεία λέσχη, στο διάστημα της ημέρας, ώστε να μπορέσεις να κάνεις μερικές φίλες;»
«Γιατί ο άντρας μου πρέπει να πηγαίνει με το αυτοκίνητο στη δουλειά.»
«Δεν μπορείς να τον πηγαίνεις εσύ στη δουλειά, αφού είσαι μόνη και πλήττεις όλη την ημέρα;» ρώτησα.
«Όχι, είναι αυτοκίνητο με μοχλό ταχυτήτων και δεν ξέρω να οδηγήσω τέτοιο αυτοκίνητο. Μόνο με αυτόματη αλλαγή ταχυτήτων.»
«Γιατί δεν μαθαίνεις να οδηγείς αυτοκίνητο με μοχλό ταχυτήτων;»
Με αγριοκοίταξε.
«Σ’ αυτούς τους δρόμους; Σίγουρα είσαι τρελός.»
Οι περισσότεροι άνθρωποι που πάνε να δούνε ψυχίατρο υποφέρουν από αυτό που λέγεται νεύρωση, ή διαταραχή, χαρακτήρα.
Για να το πούμε πιο απλά, αυτές οι δυο καταστάσεις είναι διαταραχές του αισθήματος ευθύνης, και σαν τέτοιες είναι τρόποι αντίθετοι στις σχέσεις με τον κόσμο και τα προβλήματά του. Ο νευρωτικός αναλαμβάνει πάρα πολύ μεγάλη ευθύνη, ενώ το άτομο που έχει διαταραχή χαρακτήρα δεν αναλαμβάνει αρκετή. Όταν οι νευρωτικοί βρίσκονται σε σύγκρουση με τους άλλους, παραδέχονται αυτόματα πως αυτοί φταίνε. Όταν εκείνοι που έχουν διαταραχές χαρακτήρα έρχονται σε σύγκρουση με τους άλλους, αυτόματα θεωρούν σαν δεδομένο ότι οι άλλοι φταίνε. Τα δύο άτομα που περιγράψαμε πιο πάνω είχαν διαταραχές χαρακτήρα. Ο λοχίας πίστευε πως το πάθος του για το πιοτό ήταν φταίξιμο της Οκινάβας, όχι δικό του, και η σύζυγος έβλεπε, κι αυτή, τον εαυτό της πως δεν έπαιξε κανέναν απολύτως ρόλο στην απομόνωσή της. Μια νευρωτική γυναίκα, από την άλλη μεριά, που υπέφερε επίσης από μοναξιά και απομόνωση, στην Οκινάβα παραπονιόταν: «Πηγαίνω με το αυτοκίνητο κάθε μέρα στη “Λέσχη των συζύγων υπαξιωματικών” προσπαθώντας να κάνω φιλίες αλλά δε νιώθω εκεί άνετα. Νομίζω ότι δεν αρέσω στις άλλες γυναίκες. Θα πρέπει να υπάρχει κάτι στραβό με μένα. Έπρεπε να είμαι ικανή να κάνω ευκολότερα φιλίες. Όφειλα να είμαι πιο εκδηλωτική. Θέλω να μάθω τι είναι εκείνο που με κάνει τόσο αντιδημοτική». Αυτή η γυναίκα ανέλαβε όλη την ευθύνη για την μοναξιά της, θεωρώντας ότι το φταίξιμο ήταν όλο δικό της. Ανακάλυψε στην πορεία της θεραπείας της, ότι η ίδια ήταν ένα ασυνήθιστο έξυπνο και φιλόδοξο άτομο, και ότι δεν ένιωθε άνετα με τις άλλες γυναίκες των λοχίων ούτε με τον άντρα της, γιατί ήταν πολύ πιο έξυπνη και φιλόδοξη από όλους αυτούς. Κατάλαβε ότι ενώ η μοναξιά της ήταν δικό της πρόβλημα, δεν οφειλόταν κατ’ ανάγκη σε δικό της λάθος ή ελάττωμα. Τελικά πήρε διαζύγιο, πήγε στο Πανεπιστήμιο ενώ ταυτόχρονα μεγάλωνε τα παιδιά της, έγινε αρχισυντάκτης ενός περιοδικού και παντρεύτηκε έναν επιτυχημένο εκδότη.
Ακόμα και οι τρόποι ομιλίας των νευρωτικών και εκείνων που έχουν διαταραχές χαρακτήρα, είναι διαφορετικοί. Η ομιλία του νευρωτικού σημαδεύεται από εκφράσεις όπως: «εγώ όφειλα να» «εγώ έπρεπε» «εγώ δεν έπρεπε», που δείχνουν την αυτοαξιολόγησή του ως κατώτερου ατόμου, άντρα ή γυναίκας, που πάντα πέφτει έξω στα σχέδιά του, γιατί πάντοτε κάνει λαθεμένες επιλογές. Ενώ ο λόγος του ανθρώπου με κάποια διαταραχή χαρακτήρα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο «δεν μπορώ», «δεν μπορούσα», «είμαι αναγκασμένος να», «ήμουν υποχρεωμένος να», δίνοντας μια εικόνα του εαυτού του ως ατόμου που δεν έχει καμιά ικανότητα εκλογής, του οποίου η συμπεριφορά είναι κατευθυνόμενη ολότελα από εξωτερικές δυνάμεις, που βρίσκονται έξω από το δικό του ή δικό της έλεγχο. Όπως θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, οι νευρωτικοί, συγκρινόμενοι με τα άτομα που έχουν διαταραχές χαρακτήρα, είναι ευάγωγοι στην ψυχοθεραπεία επειδή επωμίζονται την ευθύνη για τις δυσκολίες τους και συνεπώς βλέπουν τον εαυτό τους να έχει προβλήματα. Με τους άλλους, που έχουν διαταραχές χαρακτήρα, είναι πάρα πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο, να δουλέψει ο ψυχοθεραπευτής, επειδή δε βλέπουν τον εαυτό τους σαν την πηγή των προβλημάτων τους· βλέπουν να χρειάζεται αλλαγή ο κόσμος και όχι ο εαυτός τους, και έτσι δεν αναγνωρίζουν την ανάγκη για αυτοεξέταση. Στην πραγματικότητα, πολλά άτομα έχουν και τα δύο, και μια νεύρωση και μια διαταραχή χαρακτήρα, και περιγράφονται ως «νευρωτικοί χαρακτήρες», με την έννοια ότι σε μερικές πλευρές της ζωής τους βασανίζονται από αισθήματα ενοχής, γιατί έχουν επωμιστεί ευθύνες που δεν είναι πραγματικά δικές τους, ενώ σε άλλες πλευρές της ζωής τους δεν τα καταφέρνουν να αναλάβουν μια ρεαλιστική ευθύνη για τον εαυτό τους.
Ευτυχώς, όταν μπορέσεις σε τέτοια άτομα να αποκαταστήσεις την πίστη και την εμπιστοσύνη στη μέθοδο της ψυχοθεραπείας, με τη βοήθεια που θα τους δώσεις στη νευρωτική πλευρά του χαρακτήρα τους, είναι συχνά δυνατό να τους σπρώξεις κατόπιν στην εξέταση και διόρθωση της απροθυμίας τους να επωμίζονται ευθύνες όπου χρειάζεται.
Λίγοι από εμάς μπορούν να ξεφύγουν από τον κανόνα να είναι τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό νευρωτικοί ή με διαταραχή χαρακτήρα (και αυτός, βασικά, είναι ο λόγος που ο καθένας μας μπορεί να βρει όφελος στην ψυχοθεραπεία, αν θέλει σοβαρά να συμμετάσχει στην διαδικασία της). Ο λόγος είναι ότι το πρόβλημα της διάκρισης ανάμεσα για ποιο πράγμα είμαστε και για ποιο πράγμα δεν είμαστε υπεύθυνοι σε τούτη τη ζωή, είναι ένα από τα μέγιστα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν λύνεται ποτέ στην εντέλεια γιατί σε όλο το διάστημα της ζωής μας πρέπει συνεχώς να εκτιμούμε και να επανεκτιμούμε που βρίσκονται οι ευθύνες μας μέσα στη συνεχώς μεταβαλλόμενη ροή των γεγονότων. Και αυτή η εκτίμηση και επανεκτίμηση δεν είναι ανώδυνη αν γίνεται σωστά και ευσυνείδητα. Για να εφαρμόσουμε και την μια και την άλλη μέθοδο σωστά, πρέπει να έχουμε τη θέληση και την ικανότητα να υφιστάμεθα μια συνεχή αυτοεξέταση. Και αυτή η θέληση ή ικανότητα δεν είναι έμφυτη σε κανένα μας.
Από μια άποψη, όλα τα παιδιά έχουν διαταραχές χαρακτήρα, γιατί έχουν την ενστικτώδη τάση να αρνούνται την ευθύνη τους για πολλές συγκρούσεις στις οποίες βρίσκονται μπλεγμένα. Έτσι δύο αδέλφια που μαλώνουν, θα κατηγορήσουν πάντα το ένα το άλλο για το ποιο άρχισε πρώτο τον καβγά και το καθένα θα αρνηθεί απόλυτα ότι ήταν φταίχτης. Παρόμοια, όλα τα παιδιά έχουν νευρώσεις γιατί επωμίζονται ενστικτωδώς την ευθύνη για ορισμένες στερήσεις που δοκιμάζουν, αλλά δεν τις καταλαβαίνουν ακόμα. Έτσι, το παιδί που δεν αγαπιέται από τους γονείς του θεωρεί πάντα τον εαυτό του ότι δεν αξίζει να αγαπηθεί, αντί να δει ότι οι γονείς έχουν μειωμένη ικανότητα να αγαπούν. Αλλά και οι πρώιμοι έφηβοι που ακόμα δεν πετυχαίνουν στα φλερτ τους, ή στα σπορ, βλέπουν τον εαυτό τους ως σοβαρά μειωμένα ανθρώπινα όντα, αντί να δουν ότι μπορεί να έχουν αργοπορημένη ή και μέση ανάπτυξη, αλλά κατά τα άλλα είναι τέλεια κανονικοί έφηβοι, όπως και είναι συνήθως.
Μόνο ύστερα από μιαν ευρύτατη εμπειρία και μια μακρόχρονη και πετυχημένη ωρίμανση κατακτούμε την ικανότητα να δούμε ρεαλιστικά τον κόσμο και τη θέση μας σ’ αυτόν, και έτσι να γίνουμε ικανοί να εκτιμήσουμε ρεαλιστικά τις ευθύνες μας απέναντι στον εαυτό μας και στον κόσμο.
Υπάρχουν πολλά που μπορούν να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους σ’ αυτή τη διαδικασία ωρίμανσης. Ευκαιρίες παρουσιάζονται χιλιάδες φορές στο διάστημα που τα παιδιά μεγαλώνουν, όταν οι γονείς μπορούν είτε να τα βάλουν αντιμέτωπα με την τάση τους να αποφεύγουν ή να ξεγλιστρούν από τις ευθύνες για τις πράξεις τους, είτε να τα διαβεβαιώσουν ότι για ορισμένες καταστάσεις δεν είναι αυτά που φταίνε. Όμως για να αδράξουν αυτές τις ευκαιρίες, οι γονείς πρέπει να έχουν την αναγκαία ευαισθησία για τις ανάγκες των παιδιών τους και τη θέληση να αφιερώσουν χρόνο, για να καταβάλουν τη συχνά δύσκολη προσπάθεια να αντιμετωπίσουν αυτές τις ανάγκες. Κι αυτό προϋποθέτει την αγάπη και τη θέληση να επωμιστούν την κατάλληλη ευθύνη για την καλύτερη ανάπτυξη των παιδιών τους. Αντίθετα, ακόμα πάνω και πέρα από την απλή έλλειψη ευαισθησίας ή την αμέλεια από μέρους των γονέων, υπάρχουν αρκετά άλλα που πολλοί γονείς κάνουν για να καθυστερήσουν αυτή την ωρίμανση. Οι νευρωτικοί, λόγω της επιθυμίας τους να επωμίζονται ευθύνες, μπορούν να είναι άριστοι γονείς αν οι νευρώσεις τους είναι σχετικά ήπιες και αν αυτοί δεν είναι τόσο πνιγμένοι από περιττές ευθύνες έτσι που να τους μένει και λίγη ενέργεια για τις αναγκαίες γονικές ευθύνες τους. Άτομα όμως με διαταραχές χαρακτήρα γίνονται ολέθριοι γονείς, που αγνοούν μακαρίως ότι συχνά μεταχειρίζονται τα παιδιά τους με διεστραμμένη αταξία. Λέγεται ότι «οι νευρωτικοί κάνουν τον εαυτό τους δυστυχισμένο, ενώ όσοι έχουν διαταραχές χαρακτήρα κάνουν τους άλλους δυστυχισμένους». Οι πρώτοι από εκείνους τους οποίους οι γονείς με διαταραχές χαρακτήρα κάνουν δυστυχισμένους είναι τα παιδιά τους. Όπως και σε άλλους χώρους της ζωής τους, αποτυχαίνουν να αναλάβουν επαρκή ευθύνη για το ρόλο τους ως γονέων. Τείνουν να πνίγουν την προσωπικότητα των παιδιών τους με χίλιους δυο τρόπους, αντί να τους παρέχουν την προσοχή που χρειάζονται. Όταν τα παιδιά τους κάνουν παραπτώματα ή έχουν δυσκολίες στο σχολείο τους, οι γονείς με διαταραχές χαρακτήρα θα ρίξουν αυτομάτως το φταίξιμο στο σχολικό σύστημα, ή σε άλλα παιδιά που, επιμένουν, έχουν «κακή επιρροή» στα παιδιά τους. Αυτή η στάση τους, φυσικά, κουκουλώνει το πρόβλημα. Επειδή αποφεύγουν την ευθύνη, οι γονείς με διαταραχές χαρακτήρα παίζουν ρόλο προτύπου ανευθυνότητας για τα παιδιά τους. Τελικά, στην προσπάθεια να αποφύγουν την ευθύνη για τη δική τους ζωή, οι γονείς με διαταραχές χαρακτήρα θα φορτώσουν αυτή την ευθύνη στα παιδιά τους. «Παιδιά, εσείς με παλαβώνετε» ή «ο μόνος λόγος που είμαι ακόμα παντρεμένος με τον πατέρα (τη μητέρα) σας είναι γιατί είστε εσείς στη μέση», ή «εξαιτίας σας η μητέρα σας είναι ένα νευρικό ναυάγιο», ή «θα είχα πάει στο Πανεπιστήμιο και θα ήμουν ένας πετυχημένος άνθρωπος αν δεν ήμουν υποχρεωμένος να σας συντηρήσω». Οι γονείς με τέτοιους τρόπους λένε στην ουσία στα παιδιά τους: «Είστε υπεύθυνα για την ποιότητα του γάμου μου, για την ψυχολογική μου κατάσταση, και για το ότι έχω αποτύχει στη ζωή». Και καθώς τα παιδιά δεν είναι σε θέση να δουν πόσο ανακριβές είναι αυτό, θα δεχτούν συχνά την ευθύνη τους, και εφόσον τη δέχονται, θα καταντήσουν νευρωτικά. Με τέτοιους τρόπους, οι γονείς με διαταραχές χαρακτήρα σχεδόν πάντα διαπλάθουν παιδιά με διαταραχές χαρακτήρα ή νευρωτικά. Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα.
Δεν είναι απλώς και μόνο στο ρόλο τους, ως γονέων, που τα άτομα με διαταραχές χαρακτήρα είναι ανίκανα, ή καταστρεπτικά. Τα ίδια αυτά γνωρίσματα χαρακτήρα εκδηλώνονται και στο γάμο τους, στις φιλίες τους, και στις δουλειές τους, στην όποια περιοχή της ζωής τους δεν καταφέρνουν να αναλάβουν την ευθύνη για την ποιότητά της. Αυτό είναι αναπόφευκτο αφού, όπως είπαμε, κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί αν το ενδιαφερόμενο άτομο δεν αναλάβει την ευθύνη να το λύσει. Όταν τα άτομα με διαταραχές χαρακτήρα καταλογίζουν ευθύνες σε κάποιον άλλον – σύζυγο, παιδί, φίλο, γονιό, προϊστάμενο, ή οτιδήποτε άλλο, στις κακές επιρροές, στα σχολεία, στην κυβέρνηση, στο ρατσισμό, στη σεξουαλική ελευθεριότητα, στην κοινωνία, στο «σύστημα» – για τα προβλήματά τους, αυτά τα προβλήματα παραμένουν. Τίποτα δεν πραγματοποιήθηκε με το να απεκδύονται τις ευθύνες τους, μπορεί να αισθάνονται άνετα με τον εαυτό τους, αλλά σταμάτησαν να λύνουν τα προβλήματα της ζωής, σταμάτησαν να αναπτύσσονται πνευματικά, και έγιναν άχρηστο βάρος για την κοινωνία. Έριξαν το φταίξιμο για τα βάσανά τους στην κοινωνία. Το ρητό που είχε διάδοση στη δεκαετία του εξήντα (που αποδίδεται στον Έλτριτζ Κλήβερ) μιλάει σε όλους μας και σ’ όλες τις εποχές «Αν δεν είσαι μέρος της λύσης, τότε, είσαι μέρος του προβλήματος».
Το παρόν άρθρο είναι από το βιβλίο του Μ. Σκοτ Πεκ «Ο Δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος», Εκδόσεις Κέδρος. Δημοσιεύτηκε με τίτλο «Η υπευθυνότητα» και «Οι νευρώσεις και οι διαταραχές τού χαρακτήρα»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.