ΠΟΜΑΚΟΙ: ΠΟΣΟ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ; ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Αρχιμ. Γρηγόριος Κωνσταντίνου

Διδάκτωρ Θεολογίας

             

ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΠΟΜΑΚΟΥΣ

Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των Πομάκων φέρονται να εμπεριέχουν χριστιανικά στοιχεία[1] τα οποία, και με συγκαλυμμένη μορφή γίνονταν αντιληπτά στο τελετουργικό της λατρείας τους. Πολλοί   μελετητές υποστηρίζουν, πως οι Πομάκοι δεν είναι Ορθόδοξοι μουσουλμάνοι, αλλά ανήκουν στην αδελφότητα των μπεκτασήδων, γεγονός, που δικαιολογεί και την ονομασία που παρουσιάζονται να φέρουν «αλεβίτες- κιζιλμπάσηδες». Η θέση αυτή έχει τις ρίζες της, στην ερμηνεία ιστορικών γεγονότων σχετικά με τη δράση του τάγματος των μπεκτασήδων στα Βαλκάνια και την ερμηνεία θρησκευτικών τελετουργιών και εθίμων των Πομάκων. Αν και δεν παραλείπεται, να αναφερθεί ότι κατά τον εξισλαμισμό των βαλκανικών πληθυσμών, και η προσχώρηση στον μπεκτασισμό δεν αφορούσε όλους τους κατοίκων της Δυτικής Θράκης αλλά κάποια τμήματά του, ωστόσο όμως υπάρχει η αντίληψη της ολικής ταύτισης των Πομάκων με την αδελφότητα των μπεκτασήδων.

Στους εξισλαμισμένους Πομάκους συναντάμε αρκετά χριστιανικά στοιχεία, που αποδεικνύουν το χριστιανικό τους παρελθόν και που εκδηλώνονται στην προσωπική τους ζωή, όπως το σταύρωμα του βρέφους στην κούνια προτού κοιμηθεί, αλλά και της ζύμης, προκειμένου να φουσκώσει καλά και να ψηθεί κατόπιν, ούτως ώστε να γίνει ένα εύγευστο και χορταστικό καρβέλι. Το ψωμί θεωρείται για τους Πομάκους, η βασικότερη τροφή που στηρίζει τον άνθρωπο στον καθημερινό μόχθο για την επιβίωση...

Ένα ακόμη απλό αλλά ενδεικτικό της χριστιανικής καταγωγής των Πομάκων, είναι το σταύρωμα της κοιλιάς του κοριτσιού, από τη μητέρα του, κατά την ημέρα, που για πρώτη φορά έχει έμμηνο ρύση. Αυτό το πράττουν για να έχει καλούς «καρπούς» όπως υποστηρίζουν μετά το γάμο της η νεαρή κοπέλα και να προσφέρει στην κοινωνία σωστούς και έντιμους ανθρώπους. Θα θέλαμε ακόμη να  αναφέρουμε το σταύρωμα του μαγαζιού κατά την εναρκτήρια ημέρα λειτουργίας του, ενώ στην περίπτωση, που πρόκειται περί αρτοποιείου  σημαντική θέση σε αυτό έχει η εικόνα του Προφήτη Ηλία[2].

Γενικότερα το σημείο του σταυρού και το σταύρωμα επί διαφόρων αντικειμένων, προσώπων και κάποιων δραστηριοτήτων, όπως τα εγκαίνια καταστημάτων, κατέχει σημαντική θέση στην ζωή των Πομάκων. Πιστεύουν  πως το σημείο του Σταυρού έχει χάρη και φέρει αποτέλεσμα, η οποία μεταδίδεται με έναν τρόπο που δεν τον γνωρίζουν αλλά τον πιστεύουν, και τον αποδέχονται. Σε καμιά περίπτωση  γι’  αυτούς ο Σταυρός και η χάραξη του σημείου του, δεν είναι κάτι το μαγικό αλλά είναι κάτι το ουσιαστικότερο και ανώτερο.

Εκτός από το σεβασμό στο σημείο του Σταυρού που δείχνουν οι Πομάκοι εξίσου σημαντική είναι και η εκτίμηση στο πρόσωπο της Παναγίας. Η απόδοση τιμής στο πρόσωπο της είναι χαρακτηριστική. Συγκεκριμένα στην κοινότητα Ωραίου Ξάνθης υπάρχει συνοικισμός με το όνομα «Τεοτόκα», που προέρχεται, από το όνομα Θεοτόκος. Ενώ στην κοινότητα Κέχρου της Ροδόπης ο κεντρικός συνοικισμός λεγόταν «Μαρικόζ», που προέρχεται από την έκφραση των Πομάκων, «Καρυδιά της Μαρίας Παναγίας» και σύμφωνα με τους Πομάκους, στην περιοχή αυτή ανέβλυζε αγίασμα. Τα κατά καιρούς θαύματα, ενισχύουν ακόμη πιο πολύ το σεβασμό και την αγάπη των Πομάκων προς την Παναγία.

Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών διηγούνται πληθώρα θαυμάτων, που αφορούν όχι μόνο θεραπείες αρρώστων, αλλά και συλλήψεις παιδιών από μητέρες, που δεν μπορούσαν επί σειρά ετών να τεκνοποιήσουν. Πολύ σημαντικό επίσης είναι και το γεγονός ότι εκτός από τα θαύματα, που κατά κάποιο τρόπο το αποτέλεσμα είναι άμεσο και οφθαλμοφανές, οι Πομάκοι έχουν την πεποίθηση, ότι η Παναγία τους προστατεύει. Αυτή η άποψη προϋποθέτει την ύπαρξη δυνατής πίστης και αγάπης προς το πρόσωπο της Θεοτόκου[3].

Οι χριστιανικές καταβολές των Πομάκων αποδεικνύονται και από τη διατήρηση ως τις ημέρες μας του χριστιανικού ονόματος «Ηλίας», κυρίως στα χωριά Εχίνος και Κοτύλη. Όπως προαναφέρθηκε, πολλοί από το σινάφι των αρτοποιών τιμούν ιδιαίτερα τον προφήτη Ηλία και μάλιστα, αρκετοί από αυτούς τοποθετούσαν σε κάποια γωνιά του μαγαζιού τους μια εικόνα του προφήτη. Μάλιστα την ημέρα της εορτής του αγίου αρκετοί φτιάχνουν ένα ειδικό γλυκό ψωμί, που το δωρίζουν στους πελάτες τους, θέλοντας να δώσουν ένα ξεχωριστό νόημα στην συγκεκριμένη ημέρα.

Το χαρακτηριστικότατο που φανερώνει την Επιρροή του Χριστιανισμού στα μέλη της μειονότητας είναι η γιορτή «Hidrellez», στην οποία οι Πομάκοι τιμούν τον Άγιο Γεώργιο. Η γιορτή αυτή σχετίζεται με τα στοιχεία της γονιμότητας του νερού, της Αθανασίας, της Ανάστασης, της νίκης του καλού επί του κακού. Αυτά τα στοιχεία λειτουργούν ως σύμβολα της Άνοιξης, της αναγέννησης της φύσης και έχουν κάποια αντιστοιχία με την αναγέννηση του ανθρώπου. Η πίστη αυτή ενισχύεται και από την περίοδο της εορτής του αγίου Γεωργίου, που η μνήμη του εορτάζεται στην καρδιά της Άνοιξης. Βέβαια το πρόσωπο του αγίου τιμάται και από τους Τούρκους μουσουλμάνους. Ενδεικτικό της τιμής αυτής είναι η προσέλευση χιλιάδων χριστιανών και μουσουλμάνων στον Άγιο Γεώργιο τον Κουδουνά στην Πρίγκηπο.

Επιπροσθέτως αναφέρουμε και ένα είδος Βασιλόπιτας που παρασκευάζεται την πρωτοχρονιά, η οποία περιέχει και χρήματα (παράδες), δίνοντας τύχη και ευημερία σ’ όποιον κερδίζει το κομμάτι εκείνο που έχει τα χρήματα.

Πολλοί Πομάκοι παίρνουν αγιασμό από τις χριστιανικές Εκκλησίες, τον οποίο χρησιμοποιούν ως προστασία από το κακό λογισμό του άλλου, το «κακό μάτι» και για να ραντίζουν με αυτό τα σπίτια τους ή να τον πιούν και οι ίδιοι. Πολλοί από τους Πομάκους   θεωρούν τον αγιασμό ως φάρμακο λόγω των ιαματικών και θαυματουργικών ιδιοτήτων που έχει δια της χάριτος  του Θεού.

Ανεπίσημα πάντοτε, ομάδες Πομάκων διοργανώνουν προσκυνηματικές εκδρομές σε σημαντικούς θρησκευτικούς χώρους όπως το Άγιο Όρος, τα Μετέωρα, την Πάτμο, αλλά ακόμη και στους Άγιους Τόπους. Στα προσκυνήματα αυτά   εφοδιάζονται ως ευλογία  με κάποια φυλαχτά, μπουκαλάκια με αγιασμό ή βαμβάκι με λάδι από την καντήλα του Χριστού, της Παναγίας ή κάποιου αγίου. Δεν είναι λίγες οι μαρτυρίες κληρικών, των κατά τόπους προσκυνημάτων, που κάνουν λόγο για χαρτιά, στα οποία είναι γραμμένα ονόματα μουσουλμάνων και προορίζονται για την προσκομιδή. Πολλές φορές οδηγοί εκδρομικών λεωφορείων σταματούν σε προσκυνήματα για να δώσουν οι επιβάτες, όχι όλοι βέβαια, τα ονόματά τους μεταξύ αυτών  είναι και οι Πομάκοι. Ενδεικτικό της πληροφορίας αυτής είναι οι αξιόπιστες μαρτυρίες των εφημέριων κληρικών που διακονούν στην Παναγία της Τήνου, και που διηγούνται τα θαύματα από θεραυπευθέντες Πομάκους.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι, παρά το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού, που καταγράφεται αναμφίβολα στην ιστορία των περιοχών της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας, η άποψη περί ύπαρξης κρυπτοχριστιανών στη σύγχρονη Δυτική Θράκη έχει αναχρονιστικό χαρακτήρα και επιστημονικά είναι αμφισβητήσιμο. Η πληθώρα των χριστιανικών στοιχείων στους εξισλαμισμένους Πομάκους δεν συνεπάγεται ότι οι Πομάκοι συγκροτούν μια σύγχρονη κοινότητα κρυπτοχριστιανών. Αντιθέτως τα στοιχεία μαρτυρούν τη χριστιανική προέλευσή τους και τίποτε περισσότερο.

Ένα ακόμη χριστιανικό στοιχείο, που καταγράφεται και που διατηρείται ακόμη στους Πομάκους, είναι ένα είδος αρτοκλασίας. Ουσιαστικά πρόκειται για το ψήσιμο επτά άρτων οι οποίοι άρτοι καταναλώνονται από όλα τα μέλη της οικογενείας σε συγκεκριμένη ημέρα του έτους.   Η  συγκέντρωση της οικογένειας και η βρώση των άρτων αυτών γίνεται συνήθως το Σεπτεμβρίου, πίνοντας μαζί με τον άρτο και κρασί ευχαριστώντας το Θεό για την παραγωγή ευχόμενοι ο ένας στον άλλο ευημερία και υγεία καθ’ όλη τη διάρκεια του Έτους.

Το «Κουρμπάν μπαϊράμ» είναι μια οικογενειακή εορτή στην οποία τελείται η λατρευτική θυσία αρνιού. Το αρνί αγοράζεται από κάθε σπιτικό την παραμονή της εορτής και βάφεται με κίνα[4] σε τρία μέρη του τριχώματος της πλάτης του. Το έθιμο αυτό σχετίζεται με το κόκκινο χρώμα, που έχουν τα πόδια της πέρδικας, που οι Πομάκοι φρονούν ότι είναι καταραμένο και απαίσιο πουλί. Η αιτία του πράγματος βρίσκεται σε ένα  θρησκευτικό  μύθο που αναφέρει, ότι όταν κάποτε ο Μωάμεθ κρύφτηκε κυνηγημένος στην κουφάλα ενός δέντρου ανακαλύφθηκε   από την κραυγή μιας πέρδικας με κόκκινα πόδια. Γι’ αυτό άλλωστε και κατά την ιερή ημέρα της αργίας τους, που είναι η Παρασκευή, επιδίδονται στο κυνήγι της Πέρδικας, την οποία επιδιώκουν μόνο και μόνο να φονεύσουν. Παρόμοιες αντιλήψεις για προδοτικά φυτά ή ζώα υπάρχουν και στους χριστιανούς της Θράκης, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι Εβραίοι ανακάλυψαν τον καταδιωκόμενο Χριστό.

Σημαντική επίσης είναι η επισήμανση του Τσέχου ερευνητή Geitler που αναφέρει, ότι αγαπητός άγιος των Πομάκων είναι και ο άγιος Δημήτριος, και οι ίδιοι εξυμνούν με αγάπη και χωρίς καμιά επιφύλαξη το Σταυρό, το Ευαγγέλιο, τα φυλαχτά, συμπαραστεκόμενοι στην ανέγερση πλουσίων μοναστηριών και εκκλησιών[5].

Αξιόλογη είναι επίσης και η μαρτυρία πολλών χωρικών, που διατηρείται μέχρι τις μέρες μας  αναφερόμενη στις σοβαρές αντιδράσεις που προέβαλαν τα νεαρά κορίτσια του χωριού Πάχνη κατά τους ομαδικούς εξισλαμισμούς. Τα κορίτσια αυτά έδεσαν τα μαλλιά τους, η μια με την άλλη, για να μην έχουν την δυνατότητα να φύγουν, σε περίπτωση που μετάνιωναν και ρίχνονταν στο γκρεμό. Οι Πομάκοι, την περιοχή αυτή, την ονομάζουν Ζάλογγο της Ξάνθης.

Ένα ακόμη χριστιανικό κατάλοιπο, που συναντάται στους Πομάκους είναι ότι όταν πεθαίνει κάποιος, εκτίθεται ο νεκρός στο σπίτι, ώστε οι οικείοι του να έχουν τη δυνατότητα να τον πενθήσουν[6]. Επιπλέον πριν την ταφή ο νεκρός εναποτίθεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, έξω στο τζαμί ενώ ο χότζας και όσοι ακολουθούν την κηδεία, μπαίνουν μέσα και προσεύχονται, όπως περίπου συμβαίνει και στο χριστιανικό κόσμο με τη μόνη διαφορά, ότι οι κεκοιμημένοι τοποθετούνται εντός του ιερού ναού για να γίνει η προσευχή. Η παράθεση γεύματος μετά την κηδεία από τους συγγενείς το καθορισμένο πιλάφι με κρέας και γιαούρτι, είναι ακόμη ένα κοινό στοιχείο. Στα σαράντα   δεν γίνεται κάποια τελετή, απλά μόνο παραθέτουν γεύμα, τη φορά αυτή με πίτα, ενώ στους πτωχούς μοιράζονται  τα πράγματα του νεκρού και χρήματα ως ελεημοσύνη, ως ένα είδος μνημόσυνου. 

Ένα επιπρόσθετο χριστιανικό στοιχείο που συναντάει κανείς στους Πομάκους είναι οι εορτές και τα πανηγύρια. Το κουρμπάνι, η ζωοθυσία, με παράλληλο μοίρασμα πιλαφιού σε υπαίθριες συγκεντρώσεις, αποτελεί διαδεδομένη πρακτική όχι μόνο στους σλαβόφωνους μουσουλμάνους αλλά και σε χριστιανικούς πληθυσμούς της Θράκης.

Στην ορεινή Ξάνθη πολλά πανηγύρια, που λαμβάνουν χώρα κατά την καλοκαιρινή περίοδο, διοργανώνονται σε ιερούς τόπους συνδέοντας τα με τις μορφές των αγίων.

Τα κουρμπάνια αυτά των Πομάκων, που έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα ονομάζονται mayha. Πρόκειται ουσιαστικά περί ενός είδους συνάθροισης με στόχο την απόδοση ευχαριστίας προς τον Αλλάχ. Ένα ακόμη επί μέρους χριστιανικό κατάλοιπο, εκτός απ’ όλη την τελετή,   μπορεί κάποιος να διαβάσει μια ευχή προς το Θεό, με σκοπό την εκπλήρωση κάποιου τάματος. Το αυτό κάνουν και αρκετοί Χριστιανοί που τάζουν κατά καιρούς, προς εκπλήρωση κάποιας επιθυμίας τους (π.χ. ανάρρωση οικείου προσώπου), ή σε ανάμνηση κάποιου ευχάριστου γεγονότος (π.χ. επιτυχία σε κάποια δραστηριότητα)[7].      

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια διάκριση των κουρμπανιών που γίνονται στα Πομακοχώρια της Ξάνθης, από την Άνοιξη μέχρι το Φθινόπωρο, από αυτά που διοργανώνονται από τους Τουρκόφωνους των ορεινών χωριών της Ξάνθης. Βέβαια υπάρχουν πανηγύρια των δευτέρων στα οποία συμμετέχουν και οι Πομάκοι.

Ο Geitler στο βιβλίο του «Ποιητικές παραδόσεις των Θρακών και των Βουλγάρων» σημειώνει ότι υπάρχουν χριστιανικά κατάλοιπα στα τραγούδια τους, που αφορούν κυρίως το πρόσωπο της Θεοτόκου και κάποιες συνήθειες – έθιμα που τα τηρούσαν σε συγκεκριμένες εορτές[8].

Όλες αυτές οι απόψεις του Geitler, βρίσκονται σε συμφωνία με τις ελληνικές άγραφες παραδόσεις αλλά και με όσα έγραψαν οι Έλληνες ιστορικοί της Θράκης με κύριους εκπροσώπους τους Κουρτίδη και Αποστολίδη[9].

Τα χριστιανικά στοιχεία των Μπεκτασήδων Πομάκων

Στην περιοχή της Δυτικής Θράκης ζουν οι Μπεκτασήδες Πομάκοι. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα, οι Πομάκοι στο σύνολό τους δεν προσχώρησαν στον Μπεκτασισμό. Ωστόσο όμως οι χριστιανικές επιδράσεις που συναντάμε και που είναι έκδηλες φανερώνουν την θρησκευτικότητά τους.

Φαινομενολογικά στοιχεία της τελετουργίας των   ανάγονται σε ενδείξεις αν όχι και αποδείξεις μιας συνειδητής ροπής των Μπεκτασήδων Πομάκων προς το Χριστιανισμό[10]. Συγκεκριμένα κάποια χριστιανικά στοιχεία έχουν την προέλευση τους από τη Παλαιά Διαθήκη και κάποια άλλα από τα θαύματα του Χριστού ή άλλα γεγονότα της Καινής Διαθήκης.

Ένα πρώτο στοιχείο, που έχει τις ρίζες του στην Παλαιά Διαθήκη είναι η ανάληψη αγίων ανδρών στους ουρανούς. Οι σχετικές διηγήσεις περί αναλήψεως στον ουρανό  πνευματικών ανθρώπων, στηρίζονται στα χριστιανικά πρότυπα και συγκεκριμένα στην ανάληψη στους ουρανούς με πύρινο άρμα του προφήτη Ηλία, αλλά και στην ανάληψη του Χριστού, σαράντα ημέρες μετά την Ανάσταση του[11].

Επίσης σε κάποιες σωζόμενες βιογραφίες δικού τους «αγίων», αναφέρεται πως ο Χατζή Μπεκτάς έδειξε τη θαυματουργική του δύναμη μεταβάλλοντας το νερό, με το οποίο θα πραγματοποιούνταν ο προσωπικός του καθαρμός, σε αίμα. Αυτό το πραγματοποίησε για να αποδείξει στον κόσμο τη χάρη του και κατά συνέπεια την Θεία Αποστολή του. Επίσης δέχονται κάποια υπερφυσικά γεγονότα, τα οποία υπάρχουν ως περιστατικά σύμφωνα με τις διηγήσεις και τις δοξασίες τους. Αναμφίβολα έχουν τις ρίζες τους στον χριστιανισμό, και στη δική τους ζωή και πορεία μέσα στο χρόνο και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά προσπαθώντας έτσι μ’ αυτόν τον τρόπο να στηρίξουν την πίστη τους.

Ένα ακόμη στοιχείο που  προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη είναι το «πυρ εξ ουρανού»[12], που έστελνε ο Θεός για να καταστρέψει τους εχθρούς των Εβραίων. Το ίδιο  κάνει και πάλι ο  Θεός σε όλους, όσους προσπαθούν, να φέρουν αντίσταση στους ιερούς πολέμους των Μπεκτασήδων. Επιπλέον  διατηρούνται διάφορες αφηγήσεις, με θέμα   την ορατή παρουσία του Θεού ενισχύοντας στον αγώνα κατά των εχθρών.

Η δράση λοιπόν αυτών των «αγίων», ανάλογα με τον βίο τους αναπτύχθηκε μια ολόκληρη παραφιλολογία, για τις θαυματουργικές ικανότητές τους. Αυτές τις θαυματουργικές πράξεις τους, προσπαθούν να τις συνδυάσουν με τα θαύματα του Χριστού και των αγίων αποστόλων. Συγκεκριμένα εκτός από το θαύμα σχετικά με την αφθονία των τροφίμων, αναφέρονται και σε αναβλέψεις τυφλών, σε αναστάσεις νεκρών και προχωρούν ακόμη περισσότερο κάνοντας λόγο για γεννήσεις παιδιών σύμφωνα με το πρότυπο της γεννήσεως του Χριστού. Βέβαια όλα αυτά  χαρακτηρίζονται ως μια φοβερή βλασφημία κατά του προσώπου του Χριστού και της εν γένει χριστιανικής Εκκλησίας.

Οι Μπεκτασήδες Πομάκοι έχουν κάποιες τελετές μυστηριακού χαρακτήρα, αυτές είναι:

Το «ταρικάτ αμπτεστί» είναι ο συμβολικός καθαρμός του σώματος με νερό, τον οποίο πραγματοποιούν κατά τη διάρκεια της τελετής «ικράρ»[13]. Κάτι αντίστοιχο με την αναγέννηση του Χριστιανού μέσα στο αγιασμένο νερό της κολυμβήθρας. Επίσης το ράντισμα με ροδέλαιο κατά την ώρα που πραγματοποιείται η τελετή «τζεμ»[14]. Αυτό ως προς τα εξωτερικά του γνωρίσματα θα μπορούσε να παραλληλισθεί με το χριστιανικό χρίσμα[15].

Κατά  την  πραγματοποίηση των ως άνω δύο τελετών, τελείται και η χρήση του άρτου και του οίνου, σύμφωνα με το πρότυπο του Μυστικού Δείπνου[16]. Η τελετή «μπας  οκουτμάκ»  ομοιάζει με αυτήν της εξομολογήσεως, ενώ το «ντουσκιουνλούκ» με τον αφορισμό[17].

Τελειώνοντας αναφέρουμε πως όχι μόνο τα εξωτερικά στοιχεία κάποιων τελετών ή η πίστη κάποιων πραγμάτων έχουν σχέση με τον Χριστιανισμό αλλά και αυτοί ακόμη οι ηθικοί τους κανόνες, όπως π. χ.  περί φόνου, κλοπής, μοιχείας, παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τις Δέκα Εντολές και την χριστιανική ηθική.

Ως συμπέρασμα  εκείνο που θα μπορούσαμε να επισημάνουμε είναι πως οι Πομάκοι είναι απόγονοι αρχαίων Θρακικών φύλων. Τα πρώτα Θρακικά φύλα που εισήλθαν στο χώρο της Θράκης κατά τη διάρκεια των αιώνων, επηρεάστηκαν από διάφορα ιστορικά γεγονότα. Οι Πομάκοι ζουν σήμερα στην ίδια περιοχή, βόρεια της Ξάνθης με κέντρο τους το χωριό Εχινό και στην υπόλοιπη Δυτική Θράκη. Η ορεινή περιοχή που κατοικούν όλους αυτούς τους αιώνες βοήθησε να μείνουν σχετικά μακριά από επιδρομές και να υποστούν τη μικρότερη ζημιά, σε σχέση με τους υπόλοιπους λαούς της Θράκης. Γλίτωσαν από τις επιδρομές των Σκύθων, των Αβάρων, των Ούννων.

---

[1] ΤΡΟΥΜΠΕΤΑ ΣΕΒΑΣΤΗ, κατασκευάζοντας ταυτότητες για τους μουσουλμάνους της Θράκης, Το παράδειγμα των Πομάκων και των τσιγγάνων, εκδ. Κριτική, Κέντρο Ερευνών μειονοτικών Ομάδων, Αθήνα 2001, σ. 90.

[2] Όπ. π., σ. 80.

[3] ΦΩΤΕΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ, όπ. π., σ. 7.

[4] Κίνα είναι η κόκκινη μπογιά, που χρησιμοποιείται για τη βαφή αντικειμένων, υφασμάτων κ. ά.

[5] GEITLER, όπ. π., σ. 20

[6] ΒΑΡΒΟΥΝΗ Μ., Όπ. π., σ. 23.

[7] ΚΟΚΚΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Θερινά θρησκευτικά πανηγύρια των Πομάκων της ορεινής Ξάνθης, Αθήνα 2010, σ. 15.

[8] Geitler L. , όπ. π., σ. 90.

[9] Μαγκριώτη Ιω., όπ. π., σ. 60.

[10] ΤΡΟΥΜΠΕΤΑ ΣΕΒΑΣΤΗ, όπ. π., σ. 90-91.

[11] ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ ΗΛΙΑ, όπ. π., σ. 83.

[12]  Βασ., 13, 23

[13] Η ομολογία πίστεως που δίνουν τα νέα μέλη έχει τελετουργικό χαρακτήρα και πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες μυστηριακές συνάξεις. Η τελετή περιλαμβάνει τα εξής μέρη: α) ευτρεπισμό του ναού β) κατήχηση γ) συμβολικό καθαρμό του σώματος με νερό δ) την είσοδο του νεοφώτιστου στα άγια και την αποκάλυψη σ’ αυτών κάποιων αληθειών ε) την ομολογία πίστεως από το υποψήφιο μέλος και τέλος το δείπνο.

[14] Πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και τις περισσότερες φορές στις 27 Δεκεμβρίου.

[15] ΜΙΡΜΙΡΟΓΛΟΥ ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΥ, Οι Μπεκτάσηδες, Αθήνα 1940, σ. 137.

[16] ΖΕΓΚΙΝΗ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ, όπ. π., σ. 47.

[17] ΜΙΡΜΙΡΟΓΛΟΥ ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΥ, όπ. π., σ. 135-136.

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.