Η ΛΥΤΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΝΔΟΥΙΣΜΟ

Ο συνεχής και αέναος τροχός των μετενσαρκώσεων από τον οποίο επιθυμεί να λυτρωθεί ο πιστός τού Ινδουισμού

Ο Ινδουισμός είναι η πατροπαράδοτη θρησκεία των Ινδιών, γι’ αυτό άλλωστε δεν αναφέρεται και ιδρυτής, που αποτελείται από ένα συνονθύλευμα θρησκευτικών και φιλοσοφικών συστημάτων τα οποία ξεκινούν από ένα αφελή ανιμισμό (τα πάντα έχουν ζωή), συνεχίζουν σε ένα πολυδαίδαλο πολυθεϊσμό με εκατοντάδες χιλιάδες Θεούς και Θεές και καταλήγουν όχι μόνο σ’ ένα άκρατο μονοθεϊσμό, αλλά πολλές φορές και σε αθεϊσμό!...

Κοινός τόπος όλων αυτών των θρησκευτικών και φιλοσοφικών συστημάτων τού Ινδουισμού είναι η ιδέα της μετενσάρκωσης, σύμφωνα με την οποία η ψυχή τού ανθρώπου μετενσαρκώνεται με νέα μορφή σαν φυτό, ζώο ή άνθρωπος μετά τον θάνατό του. Το «κάρμα» δηλαδή η ανταμοιβή για τις πράξεις τού ανθρώπου στην προηγούμενη ζωή του, καθορίζει αν η ψυχή μετενσαρκωθεί ευνοϊκά ή όχι. Ο συνεχής και αέναος αυτός κύκλος των μετενσαρκώσεων τού ανθρώπου ονομάζεται «σαμσάρα» (samsara). Η λύτρωση από την «σαμσάρα»  τήν αλυσίδα δηλαδή των συνεχών μετεμψυχώσεων, αποκαλείται «μόξα» (moksa) και θεωρείται η ύψιστη θρησκευτική επιδίωξη.

Συνεπώς, βασικό θέμα τής ινδικής θρησκευτικής αναζήτησης υπήρξε ο προσδιορισμός τής οδού για την λύτρωση. Η ανάπτυξη και η θεμελίωση τών τρόπων και των μέσων για την επίτευξη τής λύτρωσης («μόξα») αυτής, ήταν το επίκεντρο των διαφόρων θρησκευτικών και φιλοσοφικών σχολών τού Ινδουισμού. Το πρόβλημα αυτό συνδέθηκε με πλήθος άλλων ζητημάτων, στα οποία οι συζητήσεις και απαντήσεις κατά την μακραίωνη εξέλιξη τού Ινδουισμού υπήρξαν πολυσύνθετες. Οι τρεις δρόμοι πορείας προς τη λύτρωση, τους οποίους καθόρισε η ινδική σκέψη, είναι: Η «κάρμα – μάργκα», οδός τών έργων, η «τζνάνα – μάργκα», η οδός τής γνώσεως και η «μπάκτι – μάργκα», η οδός τής αφοσιώσεως. Ή «κάρμα – γιόγκα», «τζνάνα – γιόγκα», «μπάκτι – γιόγκα». Γιόγκα σημαίνει άσκηση, γυμνασία, ζεύξη. Εκτός βέβαια των παραπάνω, επειδή η Ινδουιστική θρησκεία είναι πολυδαίδαλη, όπως έχουμε επισημάνει, υπάρχουν και διάφορες άλλες παραλλαγές και συνδυαστικές μορφές τής Ινδουιστικής λαϊκής ευσέβειας, αλλά επίσης και πολλά φιλοσοφικά συστήματα, τα οποία καθορίζουν την «λυτρωτική» γνώση. Έξη από αυτά θεωρούνται ως σπουδαιότερα.

Σύμφωνα με τον πρώτο δρόμο, όπως χαράχτηκε από τα δυο κυρίαρχα ρεύματα  τού Ινδουισμού, τον Βεδισμό και τον Βραχμανισμό, η σωτηρία επιτυγχάνεται δια των έργων. Μεταξύ των έργων αυτών, και κέντρο τής θρησκευτικής ζωής που οδηγεί στην λύτρωση συνιστούν οι θυσίες προς τους θεούς, η μελέτη των ιερών κειμένων (Βέδες), τα τελετουργικά έργα, η προσφορά τροφής στα πνεύματα των προγόνων, η φιλοξενία προς τους συνανθρώπους και η ενασχόληση με την «γιόγκα», ένα είδος πρακτικής ασκητισμού. Η «γιόγκα» επιτρέπει με διάφορους μεθόδους αναπνοής και ασκήσεων, να βρεθεί κανείς σε μια έκσταση, όπου παύει να υπάρχει η δυαδικότητα υποκειμένου και αντικειμένου και έτσι γίνεσαι ένα με το θείον. Προϋπόθεση δε, για την αποδοχή εκ μέρους των θεών τών αιτημάτων τού ανθρώπου αποτελεί η ακριβής τήρηση τού τυπικού, που καθορίζεται λεπτομερώς στον Κώδικα του Manu. Πάντως σύμφωνα με την «κάρμα – μάργκα», η θυσία προς τους θεούς προσφέρει και παράγει το παν. Αργότερα αναζητήθηκε βαθύτερη θεολογική ερμηνεία τού νοήματος τών τελετουργικών αυτών τύπων.

Η δεύτερη λυτρωτική κατεύθυνση, που επισημαίνουν κυρίως οι Ουπανισάδες (ιερά επεξηγηματικά κείμενα τών ιερών βιβλίων τού Ινδουισμού Βέδες), τονίζει ότι στο σύμπαν υπάρχει ένα μόνον Άτμαν (παγκόσμια ψυχή). Τα άλλα, τα επί μέρους άτμαν (ψυχές), αποτελούν διαφοροποιήσεις τού ενός. Η ινδική σκέψη ταυτίζει τελικά το ένα και μοναδικό Άτμαν με το Μπράχμαν (το Θείον). Οι Ουπανισάδες, αναφερόμενες στην σωτηρία, τη «μόξα» (moksa), τονίζουν πως τελικός σκοπός, το οποίον πρέπει να επιδιώξει ο άνθρωπος, είναι η λύτρωση από την αδιάκοπη ροή της αναγέννησης (σαμσάρα). Και αυτό το κατορθώνει, όταν συνειδητοποιήσει την ταύτιση Άτμαν και Μπράχμαν. Ο άνθρωπος, αποτελώντας μια σπίθα τής παγκόσμιας ψυχής, του Άτμαν, δεν αποχωρίζεται από αυτή την ενότητα με ανυπακοή ηθικής τάξεως. Η υπέρτατη αρχή τού σύμπαντος, το Μπράχμαν, εφόσον είναι απρόσωπη, δεν μπορεί να προσβληθεί. Για την ινδική σκέψη λοιπόν, αμαρτία κυρίως είναι η άγνοια της ενότητας αυτής, δηλαδή του εγώ και του Μπράχμαν, η αποκαλούμενη «Avidya». Και η «Avidya» αυτή, πρέπει να υπερνικηθεί με τη γνώση και την εμπειρία, για να φθάσει κανείς στην έλλαμψη. Η θέληση επιστρατεύεται όχι για τη μεταμόρφωση τού κόσμου, αλλά για την απομάκρυνση τού ατόμου από αυτό τον κόσμο τής απάτης. Η ιδεώδης πορεία προς την σωτηρία σύμφωνα με τη «τζνάνα – μάργκα», διέρχεται δια τεσσάρων σταθμών: του σπουδαστή της θρησκείας, του έγγαμου οικογενειάρχη, του ερημίτη ασκητή και τέλος τού αγίου, ο οποίος πετυχαίνοντας με την αυτοσυγκέντρωση την ύψιστη γνώση, εκφεύγει οριστικώς τού «κάρμα» και του κύκλου τών μετενσαρκώσεων και απορροφάται από το απόλυτο Μπράχμαν, περιπίπτει δηλαδή στην τελική κατάσταση που ονομάζεται Samadhi.     

Η Μπαγκαβάτ – γκιτά, ένα από τα ιερότερα και από τα πιο αγαπημένα κείμενα τού Ινδουισμού, περιγράφει τον τρίτο δρόμο για την σωτηρία τού ανθρώπου την «μπάκτι – μάργκα». Ως  τρόπο σωτηρίας λοιπόν, απλούστερο και αμεσότερο, θεωρεί την αφοσίωση και την πλήρη εγκατάλειψη στην αγάπη κάποιας προσωπικής θεότητας, από τις εκατοντάδες χιλιάδες Θεούς και Θεές που διαθέτει ο Ινδουισμός και την λατρεία αυτής. Μάλιστα ο επιφανέστερος θεολόγος που τόνιζε την αφοσίωση και αγαπητική προσκόλληση σε μια ορισμένη θεότητα υπήρξε ο μεγάλος θεολόγος και ποιητής Ραμανούτζα (11^ος – 12^ος αιώνας μ.Χ.). Ο ίδιος είχε δώσει την θερμή του αγάπη στον θεό Βισνού και ιδιαίτερα σε μια ενσάρκωση αυτού στον κόσμο, τον Κρίσνα.

Πάντως και οι τρεις δρόμοι για την λύτρωση των πιστών τού Ινδουισμού, περιέχονται στον Κώδικα του Manu που γράφτηκε περίπου το 200 π. Χ., η δε Μπαγκαβάτ – γκιτά επιχειρεί τον συνδυασμό των τριών αυτών δρόμων σε ένα, θέτοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ολόψυχο αφοσίωση προς τον θεό Κρίσνα, ο οποίος αποτελεί και τον κεντρικό ήρωα αυτής.

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την Μπαγκαβάτ – γκιτά το οποίο περιγράφει πως ο θεός Κρίσνα διδάσκει τους τρόπους ένωσης με αυτόν:

«Σ’ εκείνους που … αφιερώνοντας όλες τις πράξεις τους σ’ εμένα και θεωρώντας με ως τον ύψιστο σκοπό με λατρεύουν, διαλογιζόμενοι πάνω σ’ εμένα με αποκλειστική αφοσίωση, που έχουν το νου τους προσηλωμένο σ’ εμένα, εγώ, χωρίς καθυστέρηση, έρχομαι να τους λυτρώσω απ’ τον ωκεανό αυτού του κόσμου τού θανάτου. Τοποθέτησε το νου σου μόνο σ’ εμένα προσήλωσε την κατανόησή σου σ’ εμένα. Σ’ εμένα τότε θα κατοικείς από κει και πέρα χωρίς αμφιβολία. Αλλά αν δεν μπορείς να προσηλώσεις το νου σου σταθερά σ’ εμένα, τότε … ας είναι οι πράξεις εξευμενισμού μου ο υψηλότερος σκοπός σου. Ακόμη και με το να κάνεις πράξεις για να με εξευμενίσεις θα φτάσεις στην τελειότητα. Αν δεν μπορείς να κάνεις ακόμη κι αυτό, τότε κατάφυγε στην αφοσίωση σ’ εμένα και, με αυτοσυγκράτηση, εγκατάλειψε όλους τους καρπούς τών πράξεών σου … Εκείνος ο πιστός μου που είναι αδιάφορος, καθαρός, αμερόληπτος, ελεύθερος από θλίψη, που εγκαταλείπει όλες τις πράξεις [που έχουν σκοπό την απόκτηση των καρπών], μου είναι πολύ αγαπητός … Εκείνος που είναι ίδιος προς το φίλο του και προς τον εχθρό, ίδιος προς την τιμή και την ατιμία, προς το κρύο και τη ζέστη, προς την ευχαρίστηση και τον πόνο, που είναι ελεύθερος από προσκολλήσεις, εκείνος για τον οποίον ο έπαινος και ο ψόγος είναι το ίδιο, που είναι σιωπηλός, ευχαριστημένος με οτιδήποτε, ανέστιος, με σταθερό νου και γεμάτος αφοσίωση, εκείνος μου είναι πολύ αγαπητός». Μπαγκαβάτ – γκιτά, ΧΙΙ    

Παρόλο που η αναζήτηση τής «μόξα» (moksa) δεν υπήρξε ποτέ το ιδεώδες παρά μόνο για μια μικρή μειοψηφία πιστών τού Ινδουισμού, η απελευθέρωση ήταν πάντα για όλους ένας θρησκευτικός κανόνας που επηρέαζε τη ζωή τους. Και αυτό συνέβαινε επειδή η «μόξα» (moksa) καθόριζε όχι μόνο τις ιεραρχικές αξίες των κοινωνικών θεσμών, των θρησκευτικών δογμάτων και λατρευτικών εθίμων των Ινδών, αλλά και τον τρόπο λειτουργίας τής ινδικής φιλοσοφίας, η οποία οφείλει να εξετάζει τι πρέπει να κάνει ο άνθρωπος για να κατακτήσει την αληθινή ευτυχία και τι πρέπει να κατανοήσει, μέσα από την άμεση πείρα, για να διαφύγει από τη σαμσάρα (τη δουλεία) και να αποκτήσει πνευματική ελευθερία. Ενώ όσοι δεν έχουν εμβαθύνει στη βραχμανική σκέψη έχουν αόριστη μόνο ιδέα για τα δόγματα τού «κάρμα» και τής «μόξα», στα ημιλαϊκά στρώματα των Ινδών, τα δόγματα αυτά αποτέλεσαν κίνητρα στοχασμού σε μεγάλη έκταση.

Για τον κοινό ινδουιστή, ο κύριος σκοπός τής εγκόσμιας ζωής είναι η συμμόρφωση στις κοινωνικές υποχρεώσεις και τα λατρευτικά καθήκοντα και στους πατροπαράδοτους κανόνες συμπεριφοράς της κάστας του, δηλαδή στην κοινωνική θέση που ανήκει υποχρεωτικά εκ γενετής βάσει της θρησκείας τού Ινδουισμού, τής οικογένειάς του και του επαγγέλματός του. Στα καθήκοντα αυτά και στις υποχρεώσεις αυτές συμπεριλαμβάνεται ένα προσωπικό, ατομικό «ντάρμα» (κανόνας και καθήκοντα), δηλαδή η σταθερότητα, ο νόμος, η τάξη και η θεμελιώδης ισορροπία στο σύμπαν, στη φύση και στην κοινωνία, που δεν πρέπει να παραβιάζονται από τον φόβο ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων. Το «σανατάνα (πατροπαράδοτο) ντάρμα» – όρος που  χρησιμοποιεί ο κάθε ινδουιστής για τη δική του θρησκεία – είναι έννοια παρόμοια με τη «θρησκευτική πρακτική» της Δυτικής σκέψης. Έτσι, η θρησκεία για τον ινδουιστή είναι παράδοση και κληρονομιά, ένας τρόπος ζωής και ένας τρόπος σκέψης. Στην πράξη, είναι η ορθή εφαρμογή μεθόδων που του εξασφαλίζουν ευημερία στη ζωή και μια καλή κατάσταση στον «άλλο κόσμο».    

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Αρχιεπισκόπου Τιράνων Αναστασίου Γιαννουλάτου: «Ίχνη από την αναζήτηση του υπερβατικού»

2. Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος – Larousse - Britannica»

3. Εγκυκλοπαίδεια «Επιστήμη και Ζωή»

4. «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια»

5. «Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (Θ.Η.Ε)»

6. Σχολικό Εγχειρίδιο Θρησκευτικών «Χριστιανισμός και Θρησκεύματα» Β΄Γενικού Λυκείου, 2009 

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.