Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο «ΠΑΡΑΒΑΤΗΣ» ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟ; ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΥ;

Ο Ιουλιανός σε χρυσό νόμισμα (σόλιδος)

Στις 26 Ιουνίου του 363 μ.Χ. ο Ιουλιανός πολεμώντας εναντίον των Περσών στη πρώτη γραμμή, τραυματίζεται θανάσιμα και μετά από κάποιες ώρες πεθαίνει.

Τον θάνατό του πολλοί τον απέδωσαν σε Χριστιανικό χέρι, επειδή ο Ιουλιανός είχε επαναφέρει την Εθνική (ειδωλολατρική) θρησκεία αντί του Χριστιανισμού, γι’ αυτό και αποκαλείται από τους Χριστιανούς και «Παραβάτης». Πριν όμως δούμε, ποιος εισήγαγε πρώτος την ιδέα αυτή περί δολοφονίας του Ιουλιανού από Χριστιανό, ας δούμε κατ’ αρχάς πως περιγράφει τον θανάσιμο τραυματισμό του και τον μετέπειτα θάνατό του ο προσωπικός βιογράφος και κορυφαίος κατά πολλούς για την αντικειμενικότητά του ιστορικός Αμμιανός Μαρκελίνος, ο οποίος συμμετείχε και ο ίδιος στην εκστρατεία κατά των Περσών και ήταν παρών σε όλα τα γεγονότα που αφηγείται:

«ΧΧV.3: Όπου ο αυτοκράτορας χωρίς να φορά τον θώρακά του όρμησε στην μάχη για να απωθήσει τους Πέρσες που μας πίεζαν από όλες τις μεριές, τραυματίστηκε από λόγχη και μεταφέρθηκε στη σκηνή του. Εκεί απευθύνεται στους γύρω του και αφού πίνει ένα ποτήρι δροσερό νερό, πεθαίνει...

Οι  μεγάλες απώλειες των Περσών, τους έκαναν να φοβούνται τις τακτικές μάχες με το πεζικό. Έστηναν ενέδρες και παρακολουθούσαν κρυφά τις κινήσεις μας από τα γύρω υψώματα. Έτσι, επιφυλακτικοί οι στρατιώτες, όλη τη μέρα δεν μπήκαν στον κόπο να στήσουν πασσάλους για προστασία.

Και ενώ οι δυο πλευρές προστατεύονταν καλά και ο στρατός προχωρούσε σε τετράγωνο σχηματισμό επειδή έτσι επέβαλε η διαμόρφωση του εδάφους, κάποια στιγμή ειδοποιούν τον Αυτοκράτορα, που είναι άοπλος επικεφαλής της φάλαγγας, ότι οι Πέρσες χτυπούν την οπισθοφυλακή μας.

Πάνω στον εκνευρισμό της στιγμής, ξεχνά να βάλει το θώρακά του και παίρνει μόνο μιαν ασπίδα. Καθώς ορμάει προς τα πίσω, τον ειδοποιούν ότι οι μονάδες εμπροσθοφυλακής που μόλις είχε αφήσει δέχτηκαν και αυτές επίθεση.

Επιστρέφει για να επιβάλει την πειθαρχία, αδιαφορώντας για τον κίνδυνο. Εκείνη τη στιγμή τμήματα κατάφρακτων Πάρθων εμφανίζονται ξαφνικά από μιαν άλλη κατεύθυνση κι ορμούν στο κέντρο των εκατονταρχιών μας. Εξουθενωμένη, η αριστερή πτέρυγα τα χάνει και υποχωρεί γιατί οι άνδρες μας δεν αντέχουν τη μυρωδιά ούτε το βρυχηθμό των ελεφάντων και προσπαθούν να ανταπεξέλθουν εκτοξεύοντας βέλη και ρίχνοντας κοντάρια.

Ενώ ο Αυτοκράτορας πολεμάει στις πρώτες γραμμές, το ελαφρύ πεζικό μας χυμάει πάνω στους Πέρσες, κι αυτοί κάνουν μεταβολή κυνηγημένοι από τους δικούς μας, που χτυπούν από πίσω άνδρες και ζώα.

Χωρίς καθόλου να νοιάζεται για την ασφάλειά του, ο Ιουλιανός φωνάζει και χειρονομεί ζωηρά για να δώσει στους άνδρες του να καταλάβουν ότι ο εχθρός έχει τραπεί σε άτακτη φυγή, και για να τους κάνει να τον κυνηγήσουν με ακόμη μεγαλύτερο σθένος, ορμάει ο ίδιος μέσα στην συμπλοκή. Οι φρουροί του, που ο φόβος τους είχε διασκορπίσει, του φωνάζουν να απομακρυνθεί από το κύμα των φυγάδων, που ήταν το ίδιο επικίνδυνοι με μια παλιά ετοιμόρροπη στέγη. Αυτήν ακριβώς την στιγμή, μια λόγχη ιππικού – από άγνωστη κατεύθυνση – του γδέρνει το μπράτσο, διαπερνά τα πλευρά και χώνεται στον κάτω λοβό του ήπατος. Με το δεξί χέρι προσπαθεί να τραβήξει και να βγάλει τη λόγχη, μα νιώθει να κόβονται τα δάχτυλά του στη κοφτερή λάμα του μετάλλου. Πέφτει από το άλογο και όλοι όσοι βρίσκονται εκεί ορμούν για να τον μεταφέρουν στο στρατόπεδο και να του δώσουν τις πρώτες βοήθειες. Καθώς ο πόνος δείχνει να μειώνεται προς στιγμή, αρχίζει να ελπίζει. Απωθώντας το θάνατο δυναμικά, ζητάει τα όπλα και τ’ άλογό του για να ξαναγυρίσει στη μάχη και να δώσει θάρρος στους στρατιώτες του …

Αλλά οι δυνάμεις του Ιουλιανού δεν ανταποκρίνονται στη θέλησή του: εξασθενημένος από τη σοβαρή αιμορραγία, κάθεται ήσυχος και όταν, μετά από ερώτησή του, ακούει ότι ο τόπος ονομάζεται Φρυγία, χάνει κάθε ελπίδα για τη ζωή του, γιατί του είχαν προφητέψει άλλοτε ότι ήταν τοις μοίρας του γραφτό να πεθάνει εκεί …

Ξαφνικά, η βαθιά πληγή στο πλευρό του άνοιξε κι άρχισε να του κόβεται η ανάσα· αφού ζήτησε και ήπιε ένα ποτήρι κρύο νερό, στη μέση αυτής της πένθιμης νύχτας, πέθανε ήρεμα στα τριάντα δύο του χρόνια.»

Την ιδέα πως ο θάνατος του Ιουλιανού οφείλεται σε Χριστιανό, την  εισήγαγε πρώτος ο Εθνικός (ειδωλολάτρης) ρήτορας και επιστήθιος φίλος του Ιουλιανού Λιβάνιος. Γράφει:

«Τέτοια πρέπει να είναι η ζωή του βασιλιά, ώστε ακόμη και μετά θάνατον να τον μνημονεύουν με επαίνους. Και τέτοιος βασιλιάς ξέρουμε πως ήταν ο διάδοχός του στο θρόνο (δηλ. ο Ιουλιανός) που θα κατατρόπωνε τους Πέρσες, αν η προδοσία δεν εμπόδιζε τα σχέδιά του. Σπουδαίος όμως είναι ακόμη και στο θάνατό του. Γιατί πέθανε με δόλο, όπως ο Αχιλλέας, όμως δοξάζεται όπως εκείνος, για τα έργα που έκανε πριν πεθάνει». Λιβάνιος «Υπέρ των Ιερών» 40 ή σελίδα 107, εκδόσεις Θύραθεν.

Μια πιο ολοκληρωμένη άποψη για τον θάνατο του Ιουλιανού μας παραδίδει ο καθηγητής Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, αναφερόμενος στις διάφορες πηγές που υπάρχουν για το θέμα αυτό:

«Πολλά έχουν γραφεί σχετικά με το θάνατο του Ιουλιανού, καθώς και για την πιθανή ταυτότητα του δολοφόνου του, τον οποίο, γράφοντας “εν τοις ημετέροις ην ο φονεύς”, ο εθνικός ρήτορας Λιβάνιος θέλει να ταυτίσει υπαινικτικά με τους χριστιανούς αντιπάλους του αυτοκράτορα, παίρνοντας τη σχετική του πληροφορία από περσικές πηγές (βλ. Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, “Βυζαντινή Ιστορία” Α΄, 2^η έκδ., Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1992, σ. 154)». Ο Αμμιανός Μαρκελίνος πάντως, αν και αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων εκείνων, γράφει ότι του ήταν άγνωστη η ταυτότητα του δολοφόνου και εμφανίζει τον ετοιμοθάνατο Ιουλιανό βέβαιο ότι δεν είχε πέσει θύμα συνωμοσίας! (Αμμιανός Μαρκελίνος, ΧΧV,3). Οι λίγο μεταγενέστεροι εκκλησιαστικοί ιστοριογράφοι θεωρούν βέβαιη την εμπλοκή χριστιανών (κατά τον Σωκράτη Σχολαστικό “οικείος στρατιώτης, ως ο πολύς λόγος κρατεί”). Ο Σωζομενός μάλιστα (Εκκλησ. Ιστορ. ΣΤ΄ 2,1) και ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός (Λόγοι Ε΄, 13) φθάνουν στο σημείο να επαινέσουν τον δολοφόνο του Ιουλιανού που είχε εκτελέσει μια τόσο γενναία πράξη υπερασπιζόμενος τη θρησκεία του Χριστού.» Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, Αναπληρωτής καθηγητής Βυζαντινής & Μεσαιωνικής Ιστορίας Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών (Ρόδος) – Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 71, σελίδα 59, Ιούλιος 2002.

Ο θάνατος όμως του Ιουλιανού, της θυελλώδους  και διφορούμενης αυτής προσωπικότητας, περνάει συν τω χρόνω στα όρια του μύθου, και από την πλευρά των Χριστιανών και από την πλευρά των Εθνικών (ειδωλολατρών). Έτσι ο θάνατός του, αποδίδεται σε θεία επέμβαση. Γράφει επ’ αυτού ο καθηγητής Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης:

«Ο πρώιμος Βυζαντινός χρονικογράφος του 6^ου αιώνα, Ιωάννης Μαλάλας (περ. 491 – 578 μ.Χ.), παραδίδει τον θρύλο ότι, τη νύκτα της 26^ης Ιουνίου του 363 που ο αυτοκράτορας Ιουλιανός βρήκε τον θάνατο στο ανατολικό μέτωπο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο Μέγας Βασίλειος ο Καππαδόκης είδε στον ύπνο του όραμα κατά το οποίο ο Ιησούς έδωσε εντολή στον στρατιωτικό Άγιο Μερκούριο να σκοτώσει τον Ιουλιανό: “Μερκούριε, απελθών φόνευσον Ιουλιανόν τον βασιλέα κατά των χριστιανών. Ο δε Άγιος Μερκούριος εστώς έμπροσθεν του κυρίου εφόρει θώρακα σιδηρούν αποστίλβοντα. Και ακούσας την κέλευσιν αφανής εγένετο. Και πάλιν ευρέθη εστώς έμπροσθεν του θρόνου του κυρίου και έκραξεν. Ιουλιανός ο βασιλεύς σφαγείς απέθανεν, ως εκέλευσας κύριε …”» Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, Αναπληρωτής καθηγητής Βυζαντινής & Μεσαιωνικής Ιστορίας Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών (Ρόδος) – Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 71, σελίδα 57, Ιούλιος 2002.

Η Πολύμνια Αθανασιάδη, στο έξοχο έργο της «Ιουλιανός, Μια Βιογραφία» γράφει, πως μέχρι πριν λίγα χρόνια ακόμη, οι χριστιανές γιαγιάδες της Καππαδοκίας διηγούνταν στα εγγόνια τους, την δίκαιη τιμωρία που είχαν επιβάλει στον Ιουλιανό οι ουράνιες δυνάμεις:

«Ο πανικός που είχε σπείρει στις καρδιές των χριστιανών η παιδευτική και θρησκευτική μεταρρύθμιση του Ιουλιανού δεν ήταν δυνατόν να λησμονηθεί μέσα σε μια στιγμή. Έτσι ο πρόωρος και μυστηριώδης θάνατος του Παραβάτη αποδόθηκε σε θεία επέμβαση από εκείνους που είχαν γευθεί φόβο από την παρουσία και ανακούφιση από την εξαφάνισή του. Αντλώντας λίγο από την πείρα και περισσότερο από τη φαντασία τους, άρχισαν να κλώθουν τον θρύλο που έκανε τη φήμη του Αποστάτη να ταξιδέψει μακριά μέσα στον χώρο και το χρόνο, φτάνοντας ίσαμε εκείνες τις χώρες της Δύσης που είχε γνωρίσει, αγαπήσει κι ελευθερώσει ως καίσαρας, αλλά και μέχρι σήμερα: πριν λίγες ακόμη δεκαετίες σ’ απόμακρα καππαδοκικά χωριά χριστιανές γιαγιάδες διηγούνταν στα εγγόνια τους την ιστορία του Παραβάτη και τη δίκαιη τιμωρία που του είχαν επιβάλει οι ουράνιες δυνάμεις… Για την καταγωγή και διάδοση του θρύλου που θέλει τον Ιουλιανό να εκτελείται από κάποιο στρατιωτικό άγιο (συνήθως τον Μερκούριο, αλλά και τον Αρτέμιο ή τους στρατηλάτες Σέργιο και Θεόδωρο), βλ. N.H. Baynes, “The death of Julian the Apostate in a Christian legend”, JRS 27 (1937), 22 – 29.» Πολύμνια Αθανασιάδη, Ιουλιανός, Μια Βιογραφία, σελίδα 315 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2001

Αλλά και οι Εθνικοί (ειδωλολάτρες), δεν μπόρεσαν να «χωνέψουν», τον θάνατο του Ιουλιανού, γι’ αυτό και τον απέδωσαν σε κάποιο δαίμονα:

«Ο πολύς λαός όμως, χριστιανοί και εθνικοί, δεν μπόρεσε να πιστέψει ότι ο ημίθεος υπέκυψε κάτω από το πλήγμα απλού θνητού: ως «υπό δαίμονος βληθείς» εντυπώθηκε ο Ιουλιανός στη λαϊκή φαντασία, η οποία σε Ανατολή και Δύση, σε όλη τη διάρκεια του μεσαίωνα, αναπαράστησε εκατοντάδες φορές τη στιγμή του χαμού του Ιουλιανού, που πάντα έβρισκε τον θάνατο στη πάλη του με κάποιο υπερφυσικό στοιχείο.» Τόμος Ζ΄, σελίδα 66, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών.   

Η χριστιανική εκδοχή του θανάτου του Ιουλιανού στα όρια του μύθου, πέρασε και στην αγιογραφία. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται ο άγιος Μερκούριος να διαδορατίζει τον «αποστάτη». Τοιχογραφία που βρίσκεται στη βορινή πλευρά του διακονικού της εκκλησίας του Ευαγγελισμού στο Κρεμλίνο (1547 – 1551):

Ο άγιος Μερκούριος διαδορατίζει τον Ιουλιανό τον «αποστάτη»

Αλλά και στους Πέρσες υπήρξε αντίστοιχη εικονογραφία, με την περσική εκδοχή του θανάτου του Ιουλιανού: «Λάτρεψε τον Ήλιο κι έπεσε από το χέρι των πιστών του Ήλιου» σημειώνει ο Εφραίμ ο Σύρος στον 4^ο ύμνο Κατά Ιουλιανού, στροφή 8. Το παρακάτω ανάγλυφο στο βράχο του Τακ – ε – Μπουστάν, στην καρδιά της περσικής αυτοκρατορίας, παριστάνει τον Σαπώρ Β΄, πλαισιωμένο από τον Περσικό θεό του καλού Αχούρα Μάζδα, να εγχειρίζει τα διάσημα της βασιλείας, και τον κατεξοχήν περσικό θεό Μίθρα. Στα πόδια του κείτεται «ο προπετής ξένος που τόλμησε να εκστρατεύσει εναντίον της Χαλδαίας, οίκου του Ήλιου» (Εφραίμ, ό.π., στροφή 11) :

Ο Ιουλιανός στα πόδια του Σαπώρ Β΄

Στα περίχωρα της Ταρσού, όπου είχε αναγγείλει ότι θα επέστρεφε από την περσική επιχείρηση για να διαχειμάσει, μεταφέρθηκε το καλοκαίρι του 363 η σορός του Ιουλιανού από τον υποχωρούντα ρωμαϊκό στρατό· ένας απλός τάφος στην όχθη του Κύδνου σκέπασε το σκήνωμά του, και πάνω του χαράχτηκε ένα επίγραμμα που απέδιδε την ουσία των επιδιώξεων του νεκρού:

«Ιουλιανός μετά Τίγριν αγάροον ενθάδε κείται

αμφότερον βασιλεύς τ’ αγαθός κρατερός τ’ αιχμητής» (Ζώσιμος 3.34.4)

δηλαδή

«Εδώ κείτεται ο Ιουλιανός απ’ όταν άφησε τον ορμητικό Τίγρη,

βασιλιάς ενάρετος και συνάμα δεινός πολεμιστής»

Το επίγραμμα παραδίδεται επίσης από τον Κεδρηνό (I, 509) και τον Ζωναρά (13,13) στην ακόλουθη πληρέστερη μορφή:

«Κύδνω επ’ αργυρόεντι απ’ Ευφρήτατο ροάων

Περσίδος εκ γαίης ατελευτήτω επί έργω

κινήσας στρατιήν τοδ’ Ιουλιανός λάχε σήμα

αμφότερον βασιλεύς τ’ αγαθός κρατερός τ’ αιχμητής»

Στην κλεισούρα του Ταύρου ο Ιουλιανός έμεινε ως τον 10^ο αιώνα όταν η αραβική προέλαση έθεσε σε άμεσο κίνδυνο την περιοχή. Τότε οι βυζαντινοί του απόγονοι προέβησαν στη μετακομιδή του λειψάνου του στη βασιλεύουσα. Κι όπως θεωρεί σκόπιμο να σημειώσει ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος [Περί βασ. τάξ. ii 42(Niebuhr) i. 46], έκτοτε κείται ο Ιουλιανός μέσα σε σαρκοφάγο από πορφυρίτη στη βορινή στοά της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων κοντά στα υπόλοιπα μέλη της δυναστείας των Βυζαντινών Φλαβίων. Πολύμνια Αθανασιάδη, Ιουλιανός.

Για να μην κατηγορηθούμε για εμπάθεια, δεν θα κάνουμε κανένα σχόλιο για όλα όσα παρουσιάσαμε μέχρι τώρα, και τα οποία αφορούν τον θάνατο του Ιουλιανού. Θα αφήσουμε τις εκδόσεις «Θύραθεν» να σχολιάσουν για μας, επί του συγκεκριμένου θέματος, οι οποίες κάθε άλλο παρά για τα φιλοχριστιανικά τους αισθήματα διακρίνονται:

«Ο Λιβάνιος δεν έχει ακόμα καταλήξει στην άποψη ότι ο Ιουλιανός θανατώθηκε από Χριστιανούς. Όπως ο ίδιος είπε, βεβαιώθηκε γι’ αυτό αργότερα, από μαρτυρίες στρατιωτών που επέστρεψαν από την εκστρατεία. Ωστόσο, τίποτε δεν είναι βέβαιο όσον αφορά στον θάνατο του Ιουλιανού. Το κύριο επιχείρημα των Εθνικών (ειδωλολατρών) ήταν ότι κανένας Πέρσης στρατιώτης δεν παρουσιάστηκε στον βασιλιά Σαπώρ να εισπράξει την αμοιβή που είχε προκηρυχθεί για όποιον κατόρθωνε να σκοτώσει σε μάχη τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Επομένως ο θάνατός του δεν προήλθε από εχθρική λόγχη. Όμως: (α) οι συνθήκες της μάχης και ο θάνατος του Ιουλιανού περιγράφονται καταλεπτώς από το φίλο του τελευταίου, τον – αντικειμενικότατο – ιστορικό Αμμιανό Μαρκελίνο (ΧΧV.3), ο οποίος ήταν παρών στη μάχη. Δεν αναφέρει ότι η λόγχη που τρύπησε το πλευρό του αυτοκράτορα δεν ήταν περσική. (β) Ο Ιουλιανός δεν πέθανε ακαριαία. Έζησε αρκετές ώρες μετά τον τραυματισμό του, στην διάρκεια των οποίων συζητούσε με τους ανθρώπους του, ξαπλωμένος στη σκηνή του. Δεν εξέφρασε καμία σχετική υποψία. (γ) Η μάχη – στη διάρκεια της οποίας επικράτησε πολύ μεγάλη σύγχυση – ήταν πολύνεκρη για τους Πέρσες. Είναι πιθανόν, ο φονέας του Ιουλιανού να βρήκε το θάνατο την ίδια εκείνη μέρα.» Λιβάνιος «Θρήνος για τον Ιουλιανό» σημείωση 10, σελίδα 60, εκδόσεις Θύραθεν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Πολύμνια Αθανασιάδη, Ιουλιανός, Μια Βιογραφία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2001

2. Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 71, Ιούλιος 2002

3. ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «θύραθεν ΕΠΙΛΟΓΗ», ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997

4. Λιβάνιος «Υπέρ των Ιερών», ΘΥΡΑΘΕΝ ΕΚΔΟΣΕΙΣ, 5^η ΕΚΔΟΣΗ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2003

5. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.