Το τέλος του Ευαγγελίου του Μάρκου και οι παλινωδίες των Μαρτύρων του Ιεχωβά

 

Αλήθεια, ποιο είναι το τέλος του Ευαγγελίου του Μάρκου; Γιατί αν ανοίξει κάποιος μια Καινή Διαθήκη και οδηγηθεί στους τελευταίους στίχους στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, θα διαπιστώσει ότι οι στίχοι που ακολουθούν τον στίχο 8 του κεφαλαίου 16 του εν λόγω Ευαγγελίου που λέει «και βγήκαν και έφυγαν από το μνημείο διότι τις κατείχε τρόμος και έκπληξη. Και σε κανέναν δεν είπαν τίποτα, γιατί εφοβούντο», να είναι κλεισμένες σε παρένθεση ή σε αγκύλες ή με οποιοδήποτε άλλο διακριτικό σημάδι όπως στην εικόνα που δημοσιεύουμε ευθύς αμέσως:

 

Οι  στίχοι 9 – 20 τού κεφαλαίου 16 από το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο 

Μια πρώτη απάντηση είναι, πως οι στίχοι αυτοί που ακολουθούν τον στίχο 8 που τελειώνει με το «εφοβούντο», δεν υπάρχουν στους δύο αρχαιότερους κώδικες που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα, τον Σιναϊτικό και τον Βατικανό. Το ίδιο τέλος γνωρίζουν επίσης η συριακή σιναϊτική μετάφραση, οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς Κλήμης Αλεξανδρείας (150μ.Χ. – 215μ.Χ.), Ωριγένης (185μ.Χ. – 251μ.Χ.), Ευσέβιος Καισαρείας (265μ.Χ. – 339μ.Χ.), Βίκτωρ Αντιοχείας, Ιερώνυμος (345μ.Χ. – 420μ.Χ.), Ζιγαβηνός (1050μ.Χ. – 1120μ.Χ.) κ.ά. Ας προστεθεί επίσης στο σημείο αυτό, πως και οι άλλοι δύο Συνοπτικοί (Ματθαίος και Λουκάς), ακολουθούν τον Μάρκο στη διήγηση του Πάθους και της Ανάστασης μέχρι τον στίχο 8 του κεφαλαίου 16· μετά από αυτά όμως, ο καθένας ξεχωριστά και όχι από κοινού ακολουθεί ιδιαίτερη πηγή και παράδοση.

Πολλοί αναρωτιούνται, γιατί τελειώνει ο ευαγγελιστής την αφήγησή του χωρίς να μας πληροφορήσει για την πραγματοποίηση της υπόσχεσης του Χριστού, ότι θα συναντηθεί με τους μαθητές του στη Γαλιλαία όπως περιγράφεται στο 16:7 «να ο τόπος που τον έβαλαν. Αλλά πηγαίνετε πέστε στους μαθητές τους και στον Πέτρο, “πηγαίνει πριν από σας στη Γαλιλαία, εκεί θα τον δείτε, όπως σας είπε”»· υποθέτουν λοιπόν πως χάθηκε το πραγματικό τέλος του Ευαγγελίου. Γι’ αυτό και σε κάποια χειρόγραφα συναντούμαι προσπάθεια συγγραφής ενός επιλόγου.

Ένας τέτοιου είδους επίλογος που παραδίδεται από κάποια χειρόγραφα όπως τα L, Ψ, 099 κ.ά. μετά το 16:8 είναι και ο εξής «όλα δε όσα είχαν παραγγελθεί, τα ανακοίνωσαν με συντομία σ’ αυτούς που ήταν μαζί με τον Πέτρο. Μετά δε από αυτά και ο ίδιος ο Ιησούς εξαπέστειλε διά αυτών το ιερό και άφθαρτο κήρυγμα της αιώνιας σωτηρίας από την ανατολή μέχρι τη δύση».

Βέβαια ο γνωστότερος επίλογος ο οποίος περιέχεται στις νεώτερες κριτικές εκδόσεις της Καινής Διαθήκης είναι αυτός που έχουμε παρουσιάσει πιο πάνω δηλαδή οι στίχοι 9 – 20· τους στίχους αυτούς κάποιοι ερευνητές τούς αποδίδουν σε κάποιον Αριστίωνα τον οποίο αναφέρει ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Παπίας την μαρτυρία του οποίου μάς διασώζει ο Ευσέβιος Καισαρείας στην Εκκλησιαστική Ιστορία του: «παραδίδει δε στη γραφή του και άλλες διηγήσεις, του προηγουμένως αναφερθέντος Αριστίωνα περί των λόγων του Κυρίου και παραδόσεις τού πρεσβυτέρου Ιωάννου … αυτά έχει ιστορήσει ο Παπίας περί του Μάρκου» Γ΄,39,14 και 17. Η απόδοση του επιλόγου στο πρόσωπο του Αριστίωνα από τους παραπάνω ερευνητές, στηρίζεται σε ένα αρμενικό χειρόγραφο του έτους 989, στο οποίο υπάρχει η πληροφορία – πιθανώς μεταγενέστερη της εποχής του χειρογράφου – πως οι εν λόγω στίχοι προέρχονται από κάποιον Αρίστωνα. Γι’ αυτό και έγινε ταύτιση του Αριστίωνα με τον Αρίστωνα.

Άλλοι όμως ερευνητές πιστεύουν πως ο ίδιος ο Μάρκος πρόσθεσε μεταγενέστερα τον επίλογο αυτό, ενώ άλλοι τον αποδίδουν αόριστα σε κάποιο μαθητή του Κυρίου με αναγνωρισμένο κύρος.

Οι στίχοι 9 – 20, εκτός του ότι παραλείπονται από πολλά αρχαία χειρόγραφα, διαφέρουν και στο ύφος και στο λεξιλόγιο από το υπόλοιπο Ευαγγέλιο αφού περιέχουν λέξεις που δεν συναντάμε στο υπόλοιπο κείμενο, όπως λόγου χάρη απιστώ, βεβαιώ, βλάπτω, επακολουθώ, θανάσιμος, θεώμαι, μετά ταύτα, πρώτη, ο Κύριος Ιησούς. Άλλωστε ορθά έχει παρατηρηθεί από πολλούς, πως οι στίχοι αυτοί αποτελούν σύνθεση και περίληψη για τις εμφανίσεις του Αναστημένου Κυρίου τις οποίες μάς διηγούνται τα άλλα Ευαγγέλια, αποτελούν δηλαδή την τρόπος του λέγειν αρχαιότερη «ευαγγελική αρμονία». Ας τα δούμε λοιπόν όλα αυτά αναλυτικά.

Στους  στίχους 9 – 11 «αφού δε αναστήθηκε το πρωί της πρώτης ημέρας της εβδομάδας, εμφανίστηκε πρώτα στη Μαρία τη Μαγδαληνή από την οποία είχε βγάλει επτά δαιμόνια. Εκείνη πήγε και τα ανήγγειλε σε εκείνους, που είχαν μείνει μαζί του και που πενθούσαν και έκλαιγαν», μπορεί να βρει κάποιος εν συντομία την διήγηση στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο 20:11 – 18 για την εμφάνιση του Χριστού στη Μαρία τη Μαγδαληνή· στους  στίχους 12 – 13 «ύστερα από αυτά φανερώθηκε με άλλη μορφή σε δύο από αυτούς, οι οποίοι περπατούσαν και πήγαιναν στην εξοχή. Και εκείνοι πήγαν και το ανήγγειλαν στους άλλους. Ούτε και αυτούς τους πίστεψαν», την διήγηση στο κατά Λουκά Ευαγγέλιο 24:13 – 35 για την εμφάνιση του Κυρίου στους δύο μαθητές που πήγαιναν στο χωριό Εμμαούς· στο  στίχο 14 «ύστερα φανερώθηκε στους έντεκα ενώ κάθονταν στο τραπέζι, και τους μάλωσε για την απιστία τους και την σκληροκαρδία τους, γιατί δεν πίστεψαν εκείνους που τον είδαν αναστημένο», την εμφάνιση στους έντεκα, για την οποία γίνεται λόγος στο κατά Λουκά Ευαγγέλιο 24:36 – 49 και στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο 20:19 – 23· στο  στίχο 15 μέχρι και το στίχο 18 «πηγαίνετε σε όλο τον κόσμο και κηρύξτε το ευαγγέλιο σε όλη τη κτίση …» την εντολή του Ιησού να κηρύξουν σε όλο τον κόσμο, την οποία βρίσκουμε και στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο 28:18 – 20· τέλος στους στίχους 19 – 20 «Και ο Κύριος αφού τους μίλησε ανελήφθη στους ουρανούς και κάθισε στα δεξιά του Θεού …», την διήγηση για την Ανάληψη του Κυρίου για την οποία γίνεται λόγος στο κατά Λουκά Ευαγγέλιο 24:50 –53.

Στο χειρόγραφο W του 5^ου αιώνα μαρτυρείται επέκταση του επιλόγου, διά της προσθήκης στο τέλος του στίχου 14 μιας σύντομης συζήτησης που έκανε ο Αναστημένος Κύριος με τους μαθητές του. Η προσθήκη αυτή καλείται «λόγιον Freer» από το όνομα του Μουσείου της Ουάσιγκτον όπου βρίσκεται το χειρόγραφο.

Πάντως η κανονικότητα των στίχων 9 – 20 δεν αμφισβητείται από κανένα, προστέθηκαν δε οι στίχοι αυτοί πολύ νωρίς στο κείμενο του Ευαγγελίου, είτε από τον ίδιο το Μάρκο, είτε από κάποιον άλλο θεόπνευστο άνδρα της Εκκλησίας· και λέμε πολύ νωρίς, γιατί είναι ήδη γνωστοί και τους επικαλούνται πρώιμοι χριστιανοί συγγραφείς όπως είναι ο Ιουστίνος (100μ.Χ. – 165μ.Χ.), ο οποίος στο έργο του Λόγος περί Αναστάσεως, κεφάλαιο 9, χρησιμοποιεί ένα απόσπασμα από το 16:19 του Μάρκου, το οποίο λέγει «ανελήφθη βλεπόντων αυτών εις τον ουρανό», ο Τατιανός (120μ.Χ. – 180μ.Χ.) και ο Ειρηναίος (130μ.Χ. – 202μ.Χ.).  Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχουν σε όλες τις εκδόσεις της Καινής Διαθήκης κριτικές ή μη, εκτός της έκδοσης της Καινής Διαθήκης της Οργάνωσης των Μαρτύρων του Ιεχωβά, η οποία τους αφαίρεσε το 2017, κάτι με το οποίο θα ασχοληθούμε ευθύς αμέσως.

ΟΙ ΠΑΛΙΝΩΔΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ

Η Οργάνωση των Μαρτύρων του Ιεχωβά «Σκοπιά», εκδίδει την δική της Καινή Διαθήκη, η οποία απηχεί και τις θρησκευτικές απόψεις τής Οργάνωσης· την ονομάζει Μετάφραση Νέου Κόσμου και είναι γνωστή στους ασχολούμενους με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά με τα αρχικά της ΜΝΚ. Επί δεκάδες χρόνια μέχρι το 2017 η ΜΝΚ περιείχε τους στίχους 9 – 20 καθώς επίσης και τον μικρό επίλογο που έχουμε αναφέρει στην αρχή του άρθρου μας και ο οποίος βρίσκεται όπως είπαμε στα χειρόγραφα όπως τα L, Ψ, 099 κ.ά. Και για του λόγου το αληθές ιδού φωτοτυπία από τη ΜΝΚ, έκδοσης 1993:

 

Οι  στίχοι 9 – 20 τού κεφαλαίου 16 από το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, στη ΜΝΚ 

Μάλιστα η Οργάνωση σε άρθρο της στο επίσημο περιοδικό της Σκοπιά δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για την γνησιότητα και εγκυρότητα των στίχων 9 – 20, εξηγούσε δε, γιατί οι στίχοι αυτοί είχαν χαθεί και δεν βρίσκονταν σε κάποια χειρόγραφα. Το άρθρο αυτό περιέχεται στη Σκοπιά τής 15^ης Νοεμβρίου 1962 και ασχολείται με τον αρχικό χριστιανικό κώδικα· κώδικας για τους μη γνωρίζοντες ονομάζεται το βιβλίο. Στις σελίδες λοιπόν 696 – 697 εξηγεί με ποιο τρόπο είναι δυνατόν να χάθηκαν οι στίχοι 9 – 20, δηλαδή το τέλος του Ευαγγελίου του Μάρκου. Γράφει επί λέξει: «Η γενική χρήσις τού κώδικος στους Χριστιανικούς κύκλους τού δευτέρου αιώνος, και για τη “Μετάφρασι των Εβδομήκοντα” ακόμη, δείχνει ότι η υιοθέτησίς του πρέπει να ανάγεται στον πρώτον αιώνα μ.Χ. Αυτό μπορεί να εξηγήση την απώλεια τού τελικού τμήματος τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου πιο εύκολα απ’ όσο μπορεί ο κύλινδρος, διότι θα ήταν πολύ δυνατόν να χαθή το τελευταίο φύλλο.» (η επισήμανση δική μας)

Τι μας λέει λοιπόν εδώ η Οργάνωση; Πως επειδή ο κώδικας αποτελείται από συραμμένα φύλλα, το τελευταίο φύλλο που περιείχε το τέλος τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου μπορεί να χάθηκε, ακριβώς επειδή είναι τελευταίο και σαν τέτοιο που είναι να έχει κακοπάθει και να σκίστηκε. Μάλιστα συνεχίζοντας λίγο παρακάτω για να αποδείξει την ορθότητα του συλλογισμού της, αντιπαραβάλλει το τέλος των κωδίκων με τις αρχές των κυλίνδρων, λέγοντας, πως στους μεν κώδικες φθείρεται το τέλος τους, στους δε κυλίνδρους η αρχή τους. Όλα αυτά τα οποία δημοσιεύουμε ευθύς αμέσως, μπορείτε να τα βρείτε στον επίσημο ιστότοπο των Μαρτύρων του Ιεχωβά και συγκεκριμένα εδώ https://wol.jw.org/el/wol/d/r11/lp-g/1962605:

Ο κώδιξ θ’ αποκαθιστούσε ένα σύνδεσμο μεταξύ των διαφόρων θεοπνεύστων συγγραμμάτων και θα καθιστούσε πιο δύσκολη την εισαγωγή ενός μη ανεγνωρισμένου έργου μέσα στη συλλογή. Το γεγονός δε ότι η μετάφρασις των Εβδομήκοντα από τις Εβραϊκές Γραφές γρήγορα μετεφέρθη από τον κύλινδρο στον κώδικα δείχνει ότι εχρησιμοποιείτο συχνά και δεν εθεωρείτο διόλου κατώτερη από τα νέα συγγράμματα.

Η γενική χρήσις του κώδικος στους Χριστιανικούς κύκλους του δευτέρου αιώνος, και για τη Μετάφρασι των Εβδομήκοντα ακόμη, δείχνει ότι η υιοθέτησίς του πρέπει ν’ ανάγεται στον πρώτον αιώνα μ.Χ. Αυτό μπορεί να εξηγήση την απώλεια του τελικού τμήματος του κατά Μάρκον Ευαγγελίου πιο εύκολα απ’ όσο μπορεί ο κύλινδρος, διότι θα ήταν πολύ δυνατόν να χαθή το τελευταίο φύλλο. Ο κύλινδρος, αφ’ ετέρου, γενικά περιετυλίσσετο με το τέλος εσωτερικά, κι έτσι η αρχή θα υφίστατο πολλή βλάβη, που φέρει ο μεγαλύτερος αριθμός τελικών τιμημάτων των κυλίνδρων που επέζησαν, παρά οι αρχές.

Σκοπιά τής 15^ης Νοεμβρίου 1962, σελίδες 696 – 697: χάθηκε το τελευταίο φύλλο που περιείχε το τέλος τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου

 

Δεν προλαβαίνει όμως να περάσει ούτε ένας χρόνος και η Οργάνωση «Σκοπιά» αποδεικνύει, πως αυτά που υποστήριζε για το τέλος του Ευαγγελίου του Μάρκου στη Σκοπιά τής 15^ης Νοεμβρίου 1962 δεν είναι παρά «έπεα πτερέοντα» δηλαδή λόγια του αέρα. Γιατί κάνοντας στροφή 180 μοιρών υποστηρίζει πλέον, ότι τα εδάφια δηλαδή οι στίχοι 9 – 20 δεν τα έχει γράψει ο Μάρκος. Συγκεκριμένα στη Σκοπιά τής 1^ης Σεπτεμβρίου 1963 γράφει ένα άρθρο που έχει ως θέμα την γλωσσολαλιά των Πεντηκοστιανών. Στις σελίδες λοιπόν 524 – 525 αναφέρεται στο τέλος του Ευαγγελίου του Μάρκου και τι γράφουν γι’ αυτό οι διάφοροι λόγιοι μελετητές, και τελικά αποφαίνεται πως ο επίλογος δεν είναι του Μάρκου: «Το γεγονός ότι οι λόγιοι μελετηταί των Γραφών συμφωνούν ότι τα τελευταία δώδεκα εδάφια (σ.σ. οι στίχοι 9 – 20), που προβάλλουν στο βιβλίο του Μάρκου και που μιλούν για γλώσσες και αποφυγή βλάβης από φίδια, δεν εγράφησαν από τον Μάρκο, αλλά προστέθησαν από άλλον … Αλλά και αν ακόμη αυτά τα λόγια αποτελούσαν μέρος της θεόπνευστης συγγραφής του Μάρκου (μολονότι ο όγκος των αποδείξεων δείχνει ότι δεν αποτελούν) δεν υπάρχει τίποτε σ’ αυτά αντίθετο προς τη Γραφική μαρτυρία ότι οι γλώσσες θα παρήρχοντο μετά το θάνατο των αποστόλων». (η επισήμανση δική μας)

Όλα αυτά τα οποία δημοσιεύουμε ευθύς αμέσως, μπορείτε να τα βρείτε στον επίσημο ιστότοπο των Μαρτύρων του Ιεχωβά και συγκεκριμένα εδώ https://wol.jw.org/el/wol/d/r11/lp-g/1963405:

Το γεγονός είναι ότι οι λόγιοι μελετηταί των Γραφών συμφωνούν ότι τα τελευταία δώδεκα εδάφια, που προβάλλουν στο βιβλίο του Μάρκου και που μιλούν για γλώσσες και για αποφυγή βλάβης από φίδια, δεν εγράφησαν από τον Μάρκο, αλλά προσετέθησαν από άλλον, Ο Τρεγκέλλες, ένας διακεκριμένος Βιβλικός λόγιος του δεκάτου ενάτου αιώνος, αναφέρει: «Ο Ευσέβιος, ο Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Βίκτωρ της Αντιοχείας, ο Σεβήρος της Αντιοχείας, ο Ιερώνυμος, καθώς και άλλοι συγγραφείς, ειδικά Έλληνες, πιστοποιούν ότι αυτά τα εδάφια δεν εγράφησαν από τον Αγ. Μάρκο, ή δεν βρίσκονται στα καλύτερα χειρόγραφα.» Αλλά και αν ακόμη αυτά τα λόγια αποτελούσαν μέρος της θεόπνευστης συγγραφής του Μάρκου (μολονότι ο όγκος των αποδείξεων δείχνει ότι δεν αποτελούν) δεν υπάρχει τίποτε σ’ αυτά αντίθετο προς τη Γραφική μαρτυρία ότι οι γλώσσες θα παρήρχοντο μετά τον θάνατο των αποστόλων.

Σκοπιά τής 1^ης Σεπτεμβρίου 1963, σελίδες 524 – 525: το τέλος τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου δεν γράφτηκε από το Μάρκο

 

Έχουμε και λέμε λοιπόν:

Σκοπιά τής 15^ης Νοεμβρίου 1962: Το τέλος του Ευαγγελίου τού Μάρκου το έγραψε ο Μάρκος αλλά δεν υπάρχει στα χειρόγραφα γιατί χάθηκε το τελευταίο φύλλο.

Σκοπιά τής 1^ης Σεπτεμβρίου 1963: Το τέλος του Ευαγγελίου τού Μάρκου δεν το έγραψε ο Μάρκος γι’ αυτό και δεν υπάρχει στα χειρόγραφα.

Παρόλο όμως τη δήλωση τής «Σκοπιάς» πως οι στίχοι 9 – 20 του κεφαλαίου 16, από το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, δεν είναι γνήσιοι, δεν τους αφαιρεί από την Καινή Διαθήκη της, δηλαδή την ΜΝΚ.

Το «σαράκι» όμως αυτό την έτρωγε όλα αυτά τα δεκάδες χρόνια που χρησιμοποιούσε τον επίλογο του Μάρκου στην ΜΝΚ, γι’ αυτό ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε διάφορα άρθρα της που έβλεπαν το φως της δημοσιότητας, επιτίθονταν στον επίλογο του Μάρκου που κατ’ αυτήν δεν ήταν γνήσιος, αλλά παρόλα αυτά χρησιμοποιούσε. Τι να πει κανείς. Άβυσσος η ψυχή τής «Σκοπιάς».

Και ερχόμαστε στο σωτήριο έτος 2017. Η Οργάνωση τής «Σκοπιάς» εκδίδει την καινούργια Αγία Γραφή της (ΜΝΚ), για την ακρίβεια κάνει αναθεώρηση τής παλιότερης έκδοσης που περιλαμβάνει και την Καινή Διαθήκη της. Σ’ αυτή λοιπόν την αναθεωρημένη έκδοση τής ΜΝΚ, έχει αφαιρεθεί ο επίλογος τού Μάρκου δηλαδή οι στίχοι 9 – 20 του κεφαλαίου 16. Συνεπώς στην ΜΝΚ έκδοση 2017, το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο τελειώνει στον στίχο 8 του κεφαλαίου 16. Άντε λοιπόν να ησυχάσει επιτέλους η «Σκοπιά» από το «σαράκι» που την έτρωγε, μήπως ησυχάσουμε και μείς.

Κατά τον Μάρκο 16:1-8

16  Αφού λοιπόν πέρασε το Σάββατο,+ η Μαρία η Μαγδαληνή, η Μαρία+ η μητέρα του Ιακώβου και η Σαλώμη αγόρασαν μυρωδικά για να έρθουν και να αλείψουν το σώμα του.+ ²  Και πολύ νωρίς την πρώτη ημέρα της εβδομάδας, μόλις ανέτειλε ο ήλιος, ήρθαν στο μνήμα.+ ³  Έλεγαν δε η μία στην άλλη: «Ποιος θα μας κυλήσει την πέτρα από την είσοδο του μνήματος;» ⁴  Αλλά όταν σήκωσαν τα μάτια τους, είδαν ότι η πέτρα είχε κυλιστεί, μολονότι ήταν πολύ μεγάλη.+ ⁵  Όταν μπήκαν μέσα στο μνήμα, είδαν έναν νεαρό άντρα ντυμένο με λευκή στολή να κάθεται στη δεξιά πλευρά, και σάστισαν. ⁶  Εκείνος τους είπε: «Μη σαστίζετε.+ Ψάχνετε τον Ιησού τον Ναζωραίο που κρεμάστηκε στο ξύλο. Αναστήθηκε.+ Δεν είναι εδώ. Να το μέρος όπου τον έβαλαν.+ ⁷  Αλλά πηγαίνετε και πείτε στους μαθητές του και στον Πέτρο: “Πηγαίνει πριν από εσάς στη Γαλιλαία.+ Εκεί θα τον δείτε, όπως σας είπε”».+ ⁸  Αυτές λοιπόν όταν βγήκαν έξω, έφυγαν από το μνήμα γεμάτες τρόμο και δέος. Και δεν είπαν τίποτα σε κανέναν, γιατί φοβούνταν.*+

Το τέλος τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου κεφάλαιο 16 στην αναθεωρημένη ΜΝΚ του 2017, δεν περιέχει πλέον τον επίλογο δηλαδή τους στίχους 9 – 20

 

Την αφαίρεση των στίχων 9 – 20 του κεφαλαίου 16 μπορείτε να τα βρείτε στον επίσημο ιστότοπο των Μαρτύρων του Ιεχωβά και συγκεκριμένα εδώ:

https://www.jw.org/el/%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7/%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE-online/nwt/%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1/%CE%9C%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%82/16/

Όπως θα διαπιστώσετε και οι ίδιοι μετά τον στίχο 8 του κεφαλαίου 16 δεν υπάρχει τίποτε.

Τώρα αν κάποιος αναρωτηθεί και αυτά που έγραφε η Οργάνωση τής «Σκοπιάς» στο περιδικό Σκοπιά τής 15^ης Νοεμβρίου 1962 για τη γνησιότητα του τέλους του Ευαγγελίου του Μάρκου, θα του απαντήσουμε πως αυτή είναι η δουλειά της. Να αφαιρεί ή να προσθέτει πράγματα και να έρχεται κατ’ επανάληψη σε αντίφαση με τον ίδιο της τον εαυτό. «Παλιά μου τέχνη κόσκινο» που λέει και ο θυμόσοφος λαός μας.

Βιβλιογραφία

1. Ιωάννου Δ. Καραβιδόπουλου: Ερμηνεία εις το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, Θεσσαλονίκη 1975

2. Ευσεβίου Καισαρείας: Εκκλησιαστική Ιστορία Α – Γ, Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»

3. Ιουστίνος: Απολογίαι Α΄ και Β΄- Λόγος περί Αναστάσεως – Διάλογος προς Τρύφωνα, Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 1985

4. Καινή Διαθήκη, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος

5. Σκοπιά 1962 και 1963

6. Επίσημος ιστότοπος Μαρτύρων του Ιεχωβά https://www.jw.org/el/

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.