Ευσέβεια - Θρησκοληψία - Φανατισμός

Της Tatiani Melidoni

Το συγκεκριμένο θέμα είναι αρκετά πολύπλοκο, καθώς οι τρεις αυτές περιπτώσεις φαίνονται όμοιες σε όσους δεν έχουν εμπειρία της εκκλησιαστικής ζωής. Θα προσπαθήσουμε να τις αναλύσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα.

1) Ευσέβεια

Η ευσέβεια είναι απαραίτητο στοιχείο της ορθής (υγιούς) θρησκευτικότητας. Ουσιαστικά πρόκειται για την εκδήλωση σεβασμού του πιστού προς τον Θεό. Μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά δεν είναι, καθώς στον σεβασμό εμπεριέχεται και η ορθή κατανόηση και προσπάθεια ακριβούς τηρήσεως των εντολών του Θεού. Ο σεβασμός αυτός εμπνέεται από την βέβαιη και ακλόνητη πίστη στην ύπαρξη του Θεού, ως και την ισχυρή και εγκάρδια αγάπη στο Πρόσωπό Του και εκδηλώνεται με την ολόκαρδη διάθεση υποταγής στο θέλημα του Θεού και εφαρμογής των θείων εντολών Του...

Ο ευσεβής άνθρωπος ακολουθεί με ζήλο και επιμέλεια τα όσα η πίστη του ζητά από εκείνον, χωρίς όμως νοσηρές υπερβολές. Ο ζήλος του πηγάζει από την ολοκάθαρη αγάπη του και τον πόθο – που η αγάπη αυτή προκαλεί – της ευαρεστήσεως του Θεού. Η ευσέβεια είναι αγιοπνευματικό χάρισμα και χαρίζεται σε εκείνον που αγωνίζεται ορθά για την εσωτερική καθαρότητα, η οποία και δημιουργεί τις προϋποθέσεις της ενοίκησης στον άνθρωπο του Πνεύματος του Θεού. Ο αγιοπνευματικά ευσεβής πιστός δεν παρεκκλίνει από τον ορθό δρόμο, όμως και δεν υποτιμά όσους, για ποικίλους λόγους, αδυνατούν να ακολουθήσουν το δρόμο αυτό. Δεν προσπαθεί να επιβάλει στους άλλους τη γνώμη του δια της βίας, αλλά ούτε και κάνει υποχωρήσεις σε δογματικά θέματα για να κάνει τους άλλους "να νιώθουν καλά".

Σημαντικό, επίσης, στοιχείο του υγιώς ευσεβούς ανθρώπου είναι η ορθώς βιούμενη και εκδηλούμενη ταπείνωση. «Επί τίνα επιβλέψω αλλ’ ή επί τόν ταπεινόν καί ησύχιον καί ακούοντά μου τούς λόγους…» (Ησαΐας, κεφ. 66, 2). Ο ευσεβής γνωρίζει καλά ότι η κλήση του καθενός είναι προσωπική και άρα ξεχωριστή, γι’ αυτό δεν περιμένει να αναγνωρίσουν οι άλλοι την όποια αξία του, ούτε να ακολουθήσουν τον ίδιο, αλλά τον Κύριο.

Χρειάζεται, όμως, μεγάλη προσοχή, καθώς πολλοί θεωρούν ότι ο σωστός Χριστιανός πρέπει να είναι ανεκτικός ως προς τα πάντα, προκειμένου να μην δυσαρεστήσει τους άλλους. Ο ευσεβής άνθρωπος μπορεί να αγαπά τον κάθε άνθρωπο, ακόμα και τον πιο αμαρτωλό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει με αγάπη και διάκριση να ελέγχει τη συμπεριφορά του, όταν αυτή παρεκτρέπεται της οδού της τήρησης των θείων εντολών. Οι εντολές δεν υπάρχουν ως μέσο καταπίεσης των πιστών ή ως τρόπος επίδειξης της ανωτερότητας της θεϊκής δυνάμεως. Υπάρχουν ως μέσο προστασίας μας από τις δυσμενείς συνέπειες των πνευματικών αστοχιών και παρεκβάσεων. Αστοχιών και παρεκβάσεων από τον στόχο και σκοπό της ζωής μας, που είναι η Αγιότητα. Ο ευσεβής, λοιπόν, άνθρωπος αγαπά όλους, όμως είναι αναγκασμένος να προστατεύει την ιερότητα της θεόδοτης ψυχής του και τις αλήθειες της πίστεώς του από τα πρόσωπα που εμφανίζουν διαθέσεις υποτιμήσεώς τους, κακοποίησής τους και ευτελισμού της αξίας τους. Ο ευσεβής πιστός αγωνίζεται με κάθε τρόπο για την Αλήθεια της πίστεώς του, αναγνωρίζοντας τη μείζονα σημασία αυτού του αγώνος για τη ζωή του και την πορεία του. Αγωνίζεται με κάθε τρόπο και με πολλές προσωπικές θυσίες να καταστήσει δυνατή στην ζωή του την βίωση αυτής της Αλήθειας. Γνωρίζει καλά την αξία και σημασία της. Έχει πάντα στο νου του ότι η Αλήθεια – που για τον πιστό είναι πρόσωπο· είναι ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός – δεν αλλάζει, αλλά μένει εις τον αιώνα, και όποιος θέλει να ακολουθήσει πρέπει να αλλάξει τον εαυτό του ως προς Αυτόν – τον  Χριστό –, όχι να προσπαθεί να φέρει την Αλήθεια στα μέτρα του για να σωθεί άκοπα.

2) Θρησκοληψία

Όταν η ευσέβεια ξεφεύγει από τα σωστά πλαίσια, συχνά μετατρέπεται σε θρησκοληψία. Η διάκριση μεταξύ των δύο περιπτώσεων είναι δύσκολη, καθώς, όπως είπαμε, η ευσέβεια είναι προσωπική υπόθεση του καθενός και ο καθένας την εκδηλώνει διαφορετικά. Υπάρχουν, πάντως, ορισμένα χαρακτηριστικά που καλό θα είναι να προβληματίσουν εκείνον που θα εντοπίσει αυτά στον εαυτό του.

Το πρώτο στοιχείο συνήθως είναι η τάση να προσκολλάται κανείς υπερβολικά στο γράμμα του νόμου και όχι στο πνεύμα του. Για παράδειγμα, το να πάει κανείς στη Λειτουργία το πρωί της Κυριακής είναι φυσικά σωστό, αλλά το να εγκαταλείψει έναν άνθρωπο που χρειάζεται βοήθεια προκειμένου να το κάνει, σηκώνει συζήτηση. Αν το κάνει γιατί θεωρεί ότι πρέπει να τηρήσει το τυπικό του σωστού Χριστιανού, παραβλέπει ότι ένα βασικό γνώρισμα του σωστού Χριστιανού είναι η αγάπη προς τους συνανθρώπους του.

Εάν το πρόβλημα δεν γίνει εξ αρχής αντιληπτό, αργά ή γρήγορα θα εξελιχθεί σε μια έντονη υπερηφάνεια, η οποία απορρέει από την ακριβή τήρηση κάποιων κανόνων, διατάξεων και προγραμμάτων προσωπικής άσκησης, τα οποία όμως έχουν ως στόχο την ηδονή της επίτευξης μιας προσωπικής πνευματικής εξέλιξης και ανέλιξης, την οποία κινεί η αγάπη προς τον εαυτό μας και όχι η σταυρικότητα της αγάπης προς τον Θεό και τον άλλο άνθρωπο. Σε αυτές τις περιπτώσεις το άτομο αρχίζει να περιφρονεί τους άλλους, αφού αυτοί «δεν έχουν φτάσει στα μέτρα του». Ο Φαρισαίος της παραβολής είναι μια τέτοια περίπτωση, καθώς το πρόβλημά του δεν ήταν ότι δεν τηρούσε τα όσα η πίστη του ζητούσε, αλλά ο λόγος για τον οποίο τα τηρούσε. Αυτοί οι άνθρωποι κινδυνεύουν ιδιαίτερα να πέσουν θύματα αιρέσεων, καθώς δεν είναι σε θέση να λάβουν σοβαρά υπόψη και να επεξεργαστούν λογικά τις προειδοποιήσεις των άλλων για την ανησυχητική κατάστασή τους.

Το τελικό αποτέλεσμα είναι συνήθως μια εσωτερική ή και ακόμη και εξωτερική απομάκρυνση από την Εκκλησία, παρά το γεγονός ότι το άτομο θα συνεχίσει να τηρεί – ίσως, μάλιστα, συνεπέστερα από πριν – το τυπικό της. Μπορεί συχνά να εντοπιστεί να σχολιάζει αρνητικά, κοινώς να κουτσομπολεύει, τους εν Χριστώ αδελφούς του, οι οποίοι "δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά", δίδοντας μάλιστα μια χροιά συγκατάβασης στη φωνή του.

Σε αυτό το σημείο, και καθώς δεν θα υπάρχει πια κάτι να τον συγκρατήσει, ο θρησκόληπτος θα παρασυρθεί πιθανότατα σε κάποιο νεωτεριστικό θρησκευτικό ρεύμα από αυτά που δυστυχώς αφθονούν ακόμα και μέσα στο χώρο της Εκκλησίας, και τελικά θα απορρίψει ουσιαστικά την πίστη του χωρίς καλά – καλά να το έχει καταλάβει.

Τι ευθύνεται για το αποτέλεσμα αυτό? Ο εγωισμός και η υπερβολική εμπιστοσύνη στις ικανότητές του. Σίγουρος για το ότι είναι καλύτερος από όλους, ακολουθεί τον Εωσφόρο στην πτώση του, γενόμενος από πρώτος, έσχατος και ενώ έχει όλες τις δυνατότητες να προοδεύσει πνευματικά αδυνατεί να τις αξιοποιήσει.

3) Φανατισμός

Η περίπτωση του φανατισμού είναι μια λανθάνουσα μορφή θρησκευτικότητας, η οποία μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα τόσο στον φανατικό όσο και στους γύρω του. Ο φανατικός, ενώ συχνά δεν γνωρίζει καν την ουσία της πίστεώς του, είναι σίγουρος για την ορθότητα των πεποιθήσεών του ως προς αυτήν, τις οποίες θεωρεί ότι έχει την "ιερή" υποχρέωση να τις επιβάλλει στους άλλους με κάθε δυνατό κόστος.

Δεν θα εξετάσουμε εδώ τις περιπτώσεις όπου η ίδια η πίστη είναι στην δογματική της βάση λανθασμένη, καθώς σε τέτοιες περιπτώσεις, η πίστη αυτή είναι που επιβάλλει το φανατισμό στα μέλη της για να καλύψει τα θεολογικά κενά της, οπότε μπορεί να πει κάποιος ότι τα μέλη δεν έχουν ευθύνη – παρά ταύτα, έχουν, αλλά το θέμα είναι πολύ μεγάλο για να αναλυθεί εδώ. Θα περιοριστούμε στην περίπτωση που κάποιος γνωρίζει την Αλήθεια, και Αυτήν προσπαθεί να προβάλλει, με τον τρόπο όμως που ο ίδιος Την αντιλαμβάνεται.

Σε αυτή την περίπτωση ο φανατισμός συχνά προέρχεται, όσο και αν φαίνεται περίεργο, από την απιστία του φανατικού. Γιατί όμως, να συμβαίνει κάτι τέτοιο, τη στιγμή μάλιστα που ο φανατικός είναι τόσο βέβαιος για την πίστη του?

Η απάντηση είναι απλή: δεν είναι πραγματικά βέβαιος. Γνωρίζει αρκετά σχετικά με την πίστη του, αλλά δεν πιστεύει καρδιακά αλλά λογικά. Μην έχοντας, λοιπόν, στήριγμα, προσπαθεί να εξαφανίσει πρωτίστως εντός του όλα όσα κλονίζουν αυτό που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως σωστό.

Μια τέτοια συμπεριφορά ίσως να έχει και θετικά αποτελέσματα, καθώς προστατεύει το άτομο από την επιρροή αιρέσεων οι οποίες θα προσπαθήσουν να σπείρουν μέσα του αμφιβολίες σχετικά με την πίστη του. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι ο τρόπος αυτός είναι και σωστός. Ο Κύριος δεν επέβαλλε ποτέ κάτι, και μάλιστα ήλεγξε αρκετές φορές τους Αποστόλους, όταν εκείνοι επέδειξαν τέτοιες συμπεριφορές. Αν κάποιος θέλει να προστατευθεί από αιρετικές επιρροές οφείλει να γνωρίσει την πίστη του στην πληρότητά της και σε όλο της το βάθος, ώστε να μην κινδυνεύει να παρασυρθεί σε επιλογές σε σχέση με αυτήν, οι οποίες και καταλύουν την αγάπη και τον σεβασμό στην ελευθερία των άλλων.

Επίσης υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, ο φανατικός να απομακρυνθεί ακόμα και από την πίστη του, καθώς η έλλειψη γνώσης και η άρνηση διαλόγου, τον εμποδίζουν να διαπιστώσει τυχόν λάθη που κάνει σε δογματικά θέματα. Σε αυτή την περίπτωση το άτομο μπορεί να φτάσει ακόμα και στο σημείο να δημιουργήσει δική του σέκτα, καθώς δεν θα δέχεται ως σωστή καμία άλλη γνώμη πέραν της δικής του.

Επίλογος

Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα σε ποια κατηγορία ανήκει ο ίδιος. Το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να βρει έναν καλό Πνευματικό Πατέρα και να πορευθεί ακολουθώντας τις συμβουλές του και εμπιστευόμενος τον εαυτό του στον Κύριο. Η πολλή σιγουριά για τον εαυτό μας συχνά έχει ολέθρια αποτελέσματα.

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.