ΗΘΕΛΗΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΘΕΛΗΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

Όπως είναι γνωστό στους περισσότερους ασχολουμένους με τα εκκλησιαστικά ζητήματα, γίνεται μια προσπάθεια τους τελευταίους δύο αιώνες από την επιστημονική κοινότητα, επειδή δεν διασώθηκαν τα αυθεντικά αυτόγραφα των συγγραφέων της Καινής Διαθήκης, να αποκαθαρθεί όσο είναι δυνατόν το κείμενο αυτής, από τα ηθελημένα ή αθέλητα λάθη που εισχώρησαν μέσα σ’ αυτό με την πάροδο των χρόνων. Έτσι όταν έρχονται στο φως καινούργια χειρόγραφα που βοηθούν στην κάθαρση αυτή, εκδίδονται κάθε τόσο κριτικές εκδόσεις του κειμένου της Καινής Διαθήκης, που πιστεύεται πως πλησιάζουν στην όσο το δυνατόν αυθεντικότητα των πρωτότυπων κειμένων αυτής...

Βέβαια αξίζει να τονιστεί, πως δεν είναι εύκολο το έργο της κριτικής να διακρίνει από το υλικό των διαφόρων γραφών που έχει συλλέξει, τις πλανεμένες από τις αληθινές ώστε να βρει την αρχική γραφή του κειμένου. Γι’ αυτό το σκοπό ο κριτικός που θ’ ασχοληθεί με το ζήτημα αυτό, για να στεφθεί με επιτυχία το έργο του, είναι αναγκαίο να γνωρίζει καλά την αρχή και την αιτία των διαφόρων αυτών γραφών. Οι διαφορετικές δηλαδή γραφές του κειμένου της Καινής Διαθήκης, προήλθαν είτε από πρόθεση που εισήχθησαν στο αρχικό κείμενο είτε κατά μηχανικό τρόπο χωρίς πρόθεση από τους αντιγραφείς να μεταβάλλουν το κείμενο.

Για την τελευταία αυτή περίπτωση υπάρχει πλήθος διαφόρων ενδεχομένων. Έτσι πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη σε ποια κατάσταση ήταν το αρχικό κείμενο από το οποίο έγινε η υπαγόρευση στους αντιγραφείς αυτού, καθώς και η ατομικότητα των αντιγραφέων στους οποίους έγινε η υπαγόρευση ή εκείνων που υπαγόρευσαν το κείμενο. Διότι το αρχικό κείμενο ήταν γραμμένο με κεφαλαία γράμματα με την λεγόμενη Μεγαλογράμματη γραφή, με κολλημένες τις λέξεις χωρίς κενά διαστήματα, κόμματα ή στίξη, με αποτέλεσμα να γίνεται πολλές φορές εσφαλμένη ανάγνωση. Λόγου χάρη το χωρίο από το κατά Ματθαίο ευαγγέλιο 9:18, παρουσιάζει λόγω των παραπάνω που αναφέραμε διαφορετικές γραφές. Και έτσι έχουμε χειρόγραφα με κείμενο που γράφουν “Ιδού άρχων εισελθών” και άλλα χειρόγραφα με τη γραφή “Ιδού άρχων εις ελθών”, δηλαδή “να ο άρχοντας εισήλθε” και “να ένας άρχοντας ήλθε”. Ή το χωρίο από την καθολική επιστολή του Ιάκωβου του αδελφόθεου 5:12, “ίνα μη υπό κρίσιν πέσητε” και “ίνα μη εις υπόκρισιν πέσητε” δηλαδή “για να μην πέσετε σε καταδίκη” και “για να μην γίνετε υποκριτές”. Βλέπουμε δηλαδή στο συγκεκριμένο χωρίο του Ιάκωβου δύο τελείως διαφορετικές σημασίες. Ή το χωρίο από το κατά Μάρκον ευαγγέλιο 1:27, “συζητείν προς αυτούς” με ψιλή, “συζητείν προς αυτούς” με δασεία και “συζητείν προς εαυτούς”.  

Επίσης διαφορετική γραφή του κειμένου της Καινής Διαθήκης μπορούσε να προέλθει, όταν ο αντιγραφέας ή αυτός που υπαγόρευε το κείμενο είχε ατελή γνώση της γλώσσας. Λόγου χάρη στο κατά Μάρκον ευαγγέλιο 1:6, υπάρχει η αυθεντικότερη γραφή αναφερόμενη στον Ιωάννη τον Πρόδρομο “έσθων ακρίδας και μέλι άγριον”. Ο αντιγραφέας ή ο υπαγορεύων έχοντας ατελή γνώση της γλώσσας δημιούργησε τη γραφή “εσθίων ακρίδας και μέλι άγριον”.  Ή στο χωρίο από το κατά Λουκά ευαγγέλιο 5:2, υπάρχει η γραφή “Είδε δύο πλοιάρια” και “Ίδε δύο πλοιάρια” που η σημασία τους είναι παντελώς άσχετη μεταξύ τους, αφού το πρώτο σημαίνει “Είδε δύο μικρά πλοία” και το δεύτερο “Να δύο μικρά πλοία”.

Διαφορετική γραφή έχουμε και από κακή ανάγνωση ή από κακώς ακουσθείσα ανάγνωση, όπως στο κατά Ματθαίο ευαγγέλιο 18:25, όπου ο Διάβολος έχει τέσσερις διαφορετικές γραφές “Βελζεβούλ”, “Βεελζεβούλ”, “Βεεζεβούλ”, “Βεελζεβούβ”. Επίσης στο κατά Ματθαίο ευαγγέλιο 7:14, έχουμε “ότι στενή η πύλη” και το “τι στενή η πύλη”.

Από κακές αναγνώσεις ή από σκόπιμες διορθώσεις, τις οποίες ο αγνοών υπαγορευτής ή αντιγραφέας θεωρούσε ως ορθότερες, έχουν προέλθει και οι μορφές “τεσσαράκοντα” αντί “τεσσεράκοντα” στο Ματθαίος 4:2, Ναζαρέτ, Ναζαράθ, Ναζαρέθ, Ναζαρά, και Καπερναούμ αντί Καφαρναούμ στο Ματθαίος 4:13, “ηυδόκησα” αντί “ευδόκησα” στο Ματθαίος 3:22, “Αβιλήνης” αντί “Αβιληνής” στο Λουκάς 3:1, αφού ο μεγαλογράμματος κώδικας περιέχοντας κεφαλαία γράμματα δεν είχε κάποιο τόνο. Ομοίως και το όνομα του Εβραίου αρχιερέα διορθώθηκε σε “Κάϊφα” αντί του ορθού “Καϊάφα”, και στο Λουκάς 3:5 γράφτηκε “φάραξ” αντί του ορθού που είναι “φάραγξ”. Αλλά και στο Ματθαίος 3:12 που γράφει “Την άλωνα αυτού και συνάξει τον σίτον αυτού εις την αποθήκην”, λόγω κακής ανάγνωσης ή κακής ακρόασης προστέθηκε ένα επιπλέον “αυτού” και προέκυψε το “Την άλωνα αυτού και συνάξει τον σίτον αυτού εις την αποθήκην αυτού”.

Επίσης το κείμενο έχει συντμήσεις και επιβραχύνσεις. Ο υπαγορεύων αυθαίρετα ερμήνευε κακώς τις επιβραχύνσεις αυτές, και έτσι π.χ. στο Ιωάννης 9:29 που γράφει “υσσώπω περιθέντες” έχει προέλθει και η γραφή “υσσώ περιθέντες”. Ή στο Ιωάννης 19:17 που γράφει “εβραϊστί Γολγοθά” έχουμε και τη γραφή “εβραϊστί Γολγοθ.”.

Ωσαύτως, διάφορες σημειώσεις που υπήρχαν στο περιθώριο του κειμένου, εισήχθησαν και προστέθηκαν μέσα στο κείμενο από κακή ανάγνωση ή αβλεψία αυτού που υπαγόρευε. Έτσι στο Λουκάς 24:12 που περιγράφεται η επίσκεψη του απόστολου Πέτρου στο κενό μνημείο του αναστάντος Χριστού ολόκληρος ο στίχος “Ο δε Πέτρος αναστάς έδραμεν επί το μνημείον, και παρακύψας βλέπει τα οθόνια κείμενα μόνα, και απήλθε προς εαυτόν, θαυμάζων το γεγονός” έχει μπει από το περιθώριο, καθώς φαίνεται πως ήταν ερμηνευτική συμπλήρωση για να συμφωνεί με το Ιωάννης 20:6 που γράφει “έρχεται ουν Σίμων Πέτρος ακολουθών αυτώ, και εισήλθεν εις το μνημείον και θεωρεί τα οθόνια κείμενα …”. Αλλά και ολόκληρος ο στίχος 4 του κεφαλαίου 5 από το κατά Ιωάννη ευαγγέλιο που αναφέρεται στην θεραπεία του παραλυτικού στη Βηθεσδά, έχει μπει από το περιθώριο: “άγγελος γαρ κατά καιρόν κατέβαινεν εν τη κολυμβήθρα, και ετάρασσε το ύδωρ˙ ο ουν πρώτος εμβάς μετά την ταραχήν του ύδατος υγιής εγίνετο ω δήποτε κατείχετο νοσήματι”.

Σκόπιμες διορθώσεις του κειμένου γίνονταν για λόγους κριτικούς όπως π.χ. στο Ματθαίος 8:28 η αρχική γραφή “Γερασηνών” μεταβλήθηκε από τον Ωριγένη σε “Γεργεσηνών”, επειδή στην εποχή του δεν υπήρχε η αρχαία Ελληνική πόλη Γέρασα στην περιοχή της Περαίας στην Παλαιστίνη. Αλλά η περιπέτεια της λέξης αυτής δεν τελειώνει εδώ, αφού έχει αντικατασταθεί από άλλους με τη λέξη “Γαδαρηνών”. Παρεμβολές στο γνήσιο κείμενο έχουμε και για άλλους λόγους. Έτσι εισάγονται διορθώσεις γραμματικές ή λεξικογραφικές για να καταστεί πιο ευκολονόητη η γραφή σ’ ένα δύσκολο χωρίο του Ευαγγελίου, ή εισάγονται χωρία τα οποία να αποσαφηνίζουν γραφική μαρτυρία υπέρ κάποιου δόγματος, είτε χωρία για να καθορισθεί πληρέστερα η έννοια που εκφράζει το γνήσιο κείμενο. Τέλος εισάγονται φράσεις ολόκληρες από την λειτουργική χρήση με την οποία είχε εξοικειωθεί η ακοή και αυτών που υπαγόρευαν αλλά και αυτών που αντέγραφαν. Λόγου χάρη στην 1 Ιωάννη 5:7 – 8 η ορθή γραφή φαίνεται να είναι “ότι τρεις εισιν οι μαρτυρούντες, το πνεύμα και το ύδωρ και το αίμα και οι τρεις εις το εν εισι”. Το δυσερμήνευτο του χωρίου αυτού πιθανόν να δημιούργησε την παρεμβολή “ότι τρεις εισιν οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος και το Άγιον Πνεύμα˙ και ούτοι οι τρεις εν εισι”. Και στο Ματθαίος 5:22 “Πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού εική ένοχος”, το “εική” δεν είναι αυθεντική γραφή. Εισήχθη για αποσαφήνιση του χωρίου. Ομοίως και αυτό που κλείνει την Κυριακή προσευχή (Πάτερ ημών) “Ότι σου εστιν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα εις τους αιώνας” Ματθαίος 6:13, προήλθε από τη λειτουργική χρήση. Αλλά και η αυθεντική γραφή του 1 Τιμόθεο 3:16 “Ος εφανερώθη εν σαρκί”, είτε από κακή ανάγνωση είτε προς διευκόλυνση κατανόησης της έννοιας, μεταβλήθηκε σε “Θεός εφανερώθη εν σαρκί”.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, ας μας επιτραπεί μια εύστοχη παρατήρηση του Ωριγένη, που σημειώνει μεταξύ των άλλων “είναι φανερό πως είναι πολύ μεγάλη η διαφορά των αντιγράφων είτε από τεμπελιά κάποιων γραφιάδων, είτε επειδή τόλμησαν κάποιοι με μοχθηρή διάθεση για τα γραφόμενα, είτε επειδή πρόσθεσαν και αφαίρεσαν κατά την διόρθωση σύμφωνα μ’ αυτά που νόμιζαν αυτοί”. Έτσι λοιπόν, εκτός της βιασύνης και της αμελείας των αντιγραφέων συνέβη ώστε να υπάρχουν διαφορετικές γραφές στα ιερά κείμενα και για τους παρακάτω λόγους: I. Η αβλεψία ή απάτη της όρασης, κατά την οποία η ομοιότητα των γραμμάτων ή λέξεων ή λέξεις του παρακάτω ή παραπάνω στίχου εξαπατούσε αυτούς ή η κακή ανάγνωση των ταχυγραφικών σημείων II. Η απάτη της ακοής του αντιγραφέα λόγω της ομοιότητας της προφοράς φωνηέντων ή συμφώνων ή και λέξεων III. Η απάτη της μνήμης, γιατί γράφοντας και από μνήμης παρέλειπαν ή μετακινούσαν λέξεις ή φράσεις ή τις μετέβαλλαν με διάφορα συνώνυμα IV. Η απάτη της διάκρισης των λέξεων, όταν είχαν κείμενο με αδιάλειπτο σειρά και γραμμένο με κεφαλαία γράμματα και αυτοί χώριζαν κακώς τις λέξεις V. Η απάτη εξ αμελείας, όταν έμπαιναν στο κείμενο οι σημειώσεις από τα περιθώρια ή τα διάστιχα.

Υπήρχαν βεβαίως και οι μεταβολές εκ προθέσεως. Αυτές είναι οι παρακάτω: I. Διορθώσεις γραμματικές ή συντακτικές II. Διορθώσεις εξηγητικές, οι οποίες είχαν σκοπό να αποδώσουν το νόημα και την ερμηνεία σπάνιας λέξης ή που ήταν άγνωστη III. Διορθώσεις συμπληρωματικές, στις οποίες παραλαμβάνονταν φράσεις ή λέξεις από ανάλογα χωρία κάποιου άλλου βιβλίου της Γραφής ή από την προφορική ή λειτουργική χρήση και έτσι συμπληρώνονταν η φράση IV. Διορθώσεις κριτικές, όταν πίστευαν από μόνοι τους οι αντιγραφείς, πως κάποια λέξη ή φράση του κειμένου έχει μεταβληθεί ή έχει εισαχθεί ατόπως σ’ αυτό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Π.Ν. Τρεμπέλα: Εγκυκλοπαίδεια της Θεολογίας

2. Καινή Διαθήκη της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.