Τα ενδύματα της Παναγίας στη ζωή της Καθολικής Εκκλησίας

Του Ιάκωβου Σανταμούρη

 

Ένδυμα της Παναγίας σχεδιασμένο από τον ‘Υβ Σεν Λοράν 

Ένα έθιμο των Καθολικών, μάλλον άγνωστο στην Ελλάδα, είναι η ένδυση αγαλμάτων της Παναγίας μας με πολυτελή ενδύματα σε διαφορετικά χρώματα.

Τα  ρούχα της Αγίας Παρθένου αντικατοπτρίζουν τη λειτουργική ζωή της Καθολικής Εκκλησίας και έτσι τα αγάλματά Της ντύνονται με τα εξής χρώματα και ανάλογα την περίοδο που διανύουμε οι χριστιανοί:

·       Λευκό για τις μεγάλες γιορτές, όπως το Πάσχα

·       Κόκκινο για τις γιορτές των μαρτύρων του Χριστού

·       Μωβ για την Σαρακοστή

·       Μαύρο για το πένθος της Μεγάλης Εβδομάδας

·       Πράσινο για τις καθημερινές ...

Το έθιμο αυτό ξεκίνησε τον 12^ο αιώνα και έφτασε στην αποκορύφωσή του κατά τον 13^ο – 15^ο αιώνα. Αμέσως μετά, κατά το 16^ο αιώνα, και κάτω από την πίεση του Προτεσταντισμού και της ανελέητης επίθεσης και κριτικής στην Καθολική Εκκλησία, οι ιερείς άρχισαν να ανησυχούν με τις υπερβολές που είχε λάβει το έθιμο, και θεωρούσαν ότι τα ιερά αγάλματα της Παναγίας γινόντουσαν «αναξιοπρεπή» για την ίδια τη Μητέρα του Θεού.

Οι ανησυχίες τους δεν ήταν τελείως αδικαιολόγητες. Η ανθρώπινη αδυναμία μπορεί να μετατρέψει ένα ωραίο έθιμο, προορισμένο αρχικά να διδάσκει τους πιστούς, να υπενθυμίζει διαρκώς με έναν εύκολο τρόπο σε ποιο πνευματικό στάδιο της εκκλησιαστικής ζωής βρισκόμαστε, και παράλληλα να τιμάει την Παναγία, σε δεισιδαιμονία, ειδωλολατρία, μέσο επίδειξης πλούτου και δύναμης, αντικείμενο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Έτσι, οι ενορίτες είχαν φτάσει στο σημείο να ντύνουν τα αγάλματα της Παναγίας σαν να ήταν πραγματική γυναίκα, με την τελευταία λέξη της μόδας, με περούκες από αληθινά μαλλιά σύμφωνα με τα χτενίσματα της εποχής, ακόμη και μακιγιάζ! Τα ίδια τα ενδύματα είχαν λάβει μεγαλύτερη αξία από το άγαλμα και γινόντουσαν αντικείμενο λατρείας, ενώ οι αριστοκράτες και λίγο αργότερα η αστική τάξη έβρισκαν ευκαιρία μέσα από τα ρούχα και τα κοσμήματα που δώριζαν να επιδείξουν τον πλούτο και τη δύναμή τους. Έτσι, η Εκκλησία περιόρισε αυτές τις υπερβολές, που έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τη διδασκαλία της και σίγουρα δεν άρμοζαν στην Παναγία.

 

Η Παναγία με μαύρο ένδυμα για το πένθος τής Μεγάλης Εβδομάδας 

Αξίζει να σημειωθεί ότι αγάλματα, ακόμη και εικόνες της Παναγίας, δεν ντύνονταν μόνο στους μεγάλους Καθεδρικούς ναούς και τις ενορίες, αλλά και στα μοναστήρια και στα σπίτια. Πριν εκφυλιστεί το έθιμο με τις υπερβολές που περιγράψαμε παραπάνω, οι γυναίκες δώριζαν τα φορέματά τους στην Παναγία από σημαντικές στιγμές της ζωής τους.  Για παράδειγμα, ήταν πάρα πολύ συνηθισμένο οι κοπέλες να δωρίζουν το νυφικό τους, για να ντύνονται τα αγάλματα της Παναγίας. Η Μαρία-Αντουανέτα, όταν γέννησε την πρωτότοκη κόρη της, ζήτησε από τον προσωπικό της μόδιστρο να σχεδιάσει ένα φόρεμα για την Αγία Παρθένο, αντιγράφοντας κάποιο δικό της φόρεμα. Είναι το μοναδικό φόρεμα της Γαλλίδας βασίλισσας που επέζησε, καθώς όλη η γκαρνταρόμπα της καταστράφηκε στη δίνη της Γαλλικής Επανάστασης.

Τα φορέματα που χαρίζονταν στην Παναγία για να ντύσουν τα αγάλματά της ήταν επιβλητικά, από πολύτιμα υφάσματα, κεντημένα με χρυσά και ασημένια νήματα, σε κάποιες περιπτώσεις στολισμένα ακόμη και με πολύτιμους λίθους. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν ρούχα που θα έντυναν το άγαλμα της Βασίλισσας του Ουρανού και της Γης, οπότε θα έπρεπε να είναι ρούχα που αρμόζουν σε μια βασίλισσα. Επίσης, οι άνθρωποι ήθελαν να Της προσφέρουν το καλύτερο για να Την ευχαριστήσουν για τις ευλογίες Της και της αδιάκοπες προσευχές Της προς τον Υιό Της και Θεό μας. Επιπλέον, το μεγαλοπρεπές ένδυμα στο ιερό άγαλμα της Παναγίας μας ήθελε να τονίσει το μεγαλείο Της, τη συμβολή Της στη σωτηρία του ανθρώπου, αλλά και την ηθική και πνευματική απόσταση που χωρίζει την Άμωμο Μητέρα του Θεού από όλους εμάς.

Όλα αυτά τα πολυτελή ενδύματα αποτελούν πολύτιμη παρακαταθήκη και κληρονομιά που φυλάσσεται με μεγάλη προσοχή στους ναούς μας, σχεδόν σε όλο τον κόσμο, και ντύνουν τα αγάλματα της Παναγίας μας μέχρι και σήμερα. Είναι περιττό μάλλον να προστεθεί ότι τα ρούχα αυτά αποτελούν σημαντική μαρτυρία για τους ιστορικούς και ανθρωπολόγους, που μελετούν τη μόδα και τις οικονομικές συνθήκες στις διάφορες ιστορικές περιόδους, αφού αυτοί οι δύο παράγοντες καθόριζαν και την ποιότητα και το στυλ των ενδυμάτων. Τέλος, εκτός από την πνευματική και πολιτισμική αξία τους, τα ρούχα της Παναγίας έχουν και μεγάλη χρηματική αξία λόγω των υπερπολύτιμων υφασμάτων, νημάτων και κοσμημάτων.

 

Η Παναγία ντυμένη με πράσινο ένδυμα

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι «Η Παναγία της Ελπίδας» στη Σεβίλλη της Ισπανίας, που στολίζεται με 5 σμαραγδένια τριαντάφυλλα, τα οποία δώρισε στην Παναγία ο ταυρομάχος Χοσέ Γκόμεζ Ορτέγκα. Ο ταυρομάχος, γνωστός και ως Χοσελίτο, πέθανε σε ηλικία 25 χρονών. Η ημέρα της κηδείας του είναι η μοναδική ημέρα στην ισπανική ιστορία, που το άγαλμα της Παναγίας ντύθηκε με όλα τα ρούχα Της να είναι μαύρα.

Τα πλούσια κεντήματα στα ρούχα της Αγίας Παρθένου είναι τα σύμβολα που χρησιμοποιεί η Καθολική Εκκλησία για την Παναγία: οι βιολέτες για την ταπεινότητά Της, οι κρίνοι για την αγνότητα Της και τα τριαντάφυλλα για την αγάπη Της. Άλλωστε, το τριαντάφυλλο αποτελεί διαχρονικό και αγαπημένο σύμβολο για την Παναγία μας, καθώς έκλεισε μέσα Της τη Ζωή, την Αγάπη, τη Σοφία και την Οδό, όπως κλείνει στο κέντρο του το τριαντάφυλλο τους σπόρους του (θυμίζω εδώ και την τιμή της Παναγίας ως Ρόδο Αμάραντο από την Ορθόδοξη Εκκλησία).

Έχοντας επαναφέρει, με σειρά κανονισμών, η Εκκλησία το έθιμο αυτό στη σωστή του διάσταση, φτάνει μέχρι τις μέρες μας: οι γυναίκες στα ενοριακά συμβούλια ντύνουν τα αγάλματα της Παναγίας μας ανάλογα με τη λειτουργική περίοδο. Τώρα, που οι Καθολικοί διανύουμε την Σαρακοστή, είναι ντυμένη στα μωβ. Φυσικά, δεν δωρίζονται έτσι μαζικά ρούχα και σίγουρα οι γυναίκες δεν δίνουν τα νυφικά τους στην Παναγία. Όμως, οι ενορίτες μπορούν να μαζέψουν χρήματα και να παραγγείλουν ένα νέο ένδυμα, αν το κρίνουν απαραίτητο (γιατί είπαμε ότι σχεδόν ο κάθε ναός έχει μια πολύτιμη συλλογή ρούχων). Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και διάσημοι Γάλλοι σχεδιαστές μόδας έχουν σχεδιάσει ενδύματα για την Παναγία, όπως ο Υβ Σεν Λοράν, ο Ζαν Σαρλ Ντε Καστελμπαζάκ και Φρανκ Σορμπιέ.

Θα προσκαλέσω τους αγαπητούς αναγνώστες, την επόμενη φορά που θα επισκεφθούν έναν ναό και σταθούν μπροστά σε ένα ντυμένο άγαλμα της Παναγίας μας, αφού προσευχηθούν, να παρατηρήσουν προσεκτικά και τα μεγαλοπρεπή ενδύματά Της: προϊόν Τέχνης, ευλάβειας και αγάπης για το πρόσωπό Της.

Θα κλείσω με την συνηθισμένη μου προσευχή, «η Παναγία μας να στηρίζει και να προστατεύει όλο τον κόσμο στις πολλαπλές δοκιμασίες που περνάμε. Και εμείς, να μην ξεχνάμε την αγάπη Της»! Καλή Σαρακοστή σε όλους τους Χριστιανούς.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.