ΤΑ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ ΛΑΜΙΑΣ

Το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου Λαμίας

  

Στο Ναό των Αγίων Θεοδώρων Λαμίας ανήκαν και τρία παρεκκλήσια: της Παναγίας Ξηριώτισσας, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Φανουρίου.

Το παρεκκλήσιο της Παναγίας Ξηριώτισσας, στο περίβολο του οποίου υπάρχει το Δημοτικό Νεκροταφείο Λαμίας, βρίσκεται στα ανατολικά της πόλης, στη περιοχή Νταμάρια, δίπλα σ’ ένα ξεροπόταμο, ονόματι Ξεριάς ή Ξηριάς (γι αυτό και το παρεκκλήσιο ονομάστηκε έτσι) ανήκε στο Ναό μέχρι το 1953. Έτος κατά το οποίο, γίνεται από το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Ναού και ο τελευταίος διορισμός του αριστερού ψάλτη του παρεκκλησίου, όπως προκύπτει από την πράξη 38 του 1953.

Από το έτος αυτό και μετά, δίνεται στην ενορία του Αγίου Δημητρίου, για να χρησιμοποιηθούν τα έσοδά του στην αποπεράτωση του συγκεκριμένου Ναού. Έσοδα που προερχόταν όχι μόνο από το Δημοτικό Νεκροταφείο Λαμίας, αλλά και από το καρπό παρακείμενου ελαιοπερίβολου, για τα οποία, κάποια χρονιά, συγκεκριμένα το 1939 το εκκλησιαστικό συμβούλιο, σκέφτεται να καταφύγει σε δικαστικό αγώνα επειδή τα είχε καρπωθεί ο Δήμος Λαμιέων.

Μέχρι το 1938 η διεύθυνση του Νεκροταφείου ήταν στην αρμοδιότητα του Ναού, αλλά με τις πράξεις 7 και 8 των Πρακτικών του Ναού, περιέρχεται στο Δήμο Λαμίας. Το 1950 αποφασίζεται να γίνει έρανος για επισκευή του παρεκκλησίου, το δε 1973 αποφασίζεται να ζητηθεί από τον τότε Μητροπολίτη Δαμασκηνό Παπαγεωργίου, να εξαρτηθεί εκ νέου το παρεκκλήσιο στο Ναό, προσπάθεια που δυστυχώς δεν ευοδώθηκε ποτέ.

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου26, βρίσκεται στο βορινό τμήμα της πόλης, πολύ κοντά στο κάστρο της Λαμίας, σε απόσταση 500 περίπου μέτρων ανατολικά του.

Παλιά ήταν ένα πολύ μικρό και ερειπωμένο κτίσμα το οποίο αρκετές φορές χρειάστηκε να επισκευαστεί. Μετά και τη τελευταία επισκευή του το 1957, κρίθηκε σκόπιμο πως ήταν καλύτερα να κατεδαφιστεί και να κτιστεί καινούργιο.

Μια απόφαση που δεν υλοποιήθηκε ποτέ γιατί κρίνεται και πάλι, ως προτιμότερη λύση, αυτή της ανακαίνισης. Έτσι  το 1961 αρχίζουν οι εργασίες για την ανακαίνιση του παρεκκλησίου. Οι εργασίες αυτές, χρηματοδοτούνται από την πώληση πέντε οικοπέδων που ανήκαν στο παρεκκλήσιο από δωρεές του παρελθόντος, αξίας 46.833 δραχμών, καθώς και από διάφορες άλλες δωρεές που ανήρχοντο σε 12.000 δραχμές.

Στις 14 Αυγούστου 1964 αποφασίζεται η προέκταση του Ναού προς τα δυτικά με την κατασκευή πρόναου (νάρθηκα) και αφαίρεση του υπάρχοντος δυτικού τοίχου ώστε ο Ναός ν’ αποκτήσει ενιαία μορφή. Επίσης αποφασίζεται να κατασκευαστεί κωδωνοστάσιο (καμπαναριό) στη δυτική πλευρά της στέγης του Ναού, πάνω ακριβώς από την κυρία είσοδο του Ναού και να πάψει να υφίσταται το μέχρι τότε χρησιμοποιούμενο κωδωνοστάσιο. Όταν τελειώνουν οι εργασίες της προέκτασης, ο Ναός αποκτά την τελική σημερινή μορφή του με μία μόνο διαφορά. Το κωδωνοστάσιο που κτίστηκε στη στέγη του Ναού δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Ένας υπάρχων σιδερένιος κρίκος πάνω σ’ αυτό μαρτυρεί, ότι η κατασκευή αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κωδωνοστάσιο.

Σκαρίφημα της δυτικής προέκτασης του Αγίου Γεωργίου από τον μηχανικό Ηλία Δ. Κυρίτση

     

Κατά την διάρκεια του έτους 1969 αρχίζουν εργασίες για την περιτοίχιση του οικοπέδου του Αγίου Γεωργίου και την κατασκευή δύο αυλοθύρων στη δυτική και ανατολική πλευρά της περιτοίχισης.  

Το 1971 λόγω έλλειψης χώρων υγιεινής στο παρεκκλήσιο, αποφασίζεται η κατασκευή τους στο προαύλιο του, για εξυπηρέτηση όχι μόνο των Ιερέων ή των πιστών, αλλά και διαφόρων αναγκών του Ναού (π.χ. βαπτίσεις, γάμοι κ.λ.π.).

Δυστυχώς ο Άγιος Γεώργιος, όπως και πολλά παρεκκλήσια και Ναοί της χώρας μας, έπεσε και αυτός θύμα ιερόσυλων, οι οποίοι δεν τον σεβάστηκαν  και τον διέρρηξαν στις 18 Φεβρουαρίου του 1977.

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου είναι ρυθμού Βασιλικής με δίρρυτη (σαμαρωτή) στέγη. Το κωδωνοστάσιο του, που όπως προαναφέραμε, δεν ευρίσκεται πάνω στη στέγη του, αλλά αποτελεί ξεχωριστό κτίσμα μερικά μέτρα από το Ναό. Συγκεκριμένα ευρίσκεται στη δυτική πλευρά του παρεκκλησίου κάτω από τη σκιά ενός περήφανου και πανέμορφου κυπαρισσιού. Όμοιο και ίσως ομορφότερο κυπαρίσσι υπάρχει και στη δυτική πλευρά του Ναού λίγα μόνο μέτρα από την κυρία είσοδό του.

Η εικονογραφία του ναΐσκου του Αγίου Γεωργίου είναι αρκετά αξιόλογη. Υπάρχουν εικόνες και τοιχογραφίες προερχόμενες από τις δεκαετίες του ’20 και του ’30 οι οποίες είναι άκρως ενδιαφέρουσες από θεολογικής και καλλιτεχνικής άποψης. 

Στη νότια πλευρά του παρεκκλησίου, υπάρχει μια μεγάλη αυλή, η οποία γεμίζει ασφυκτικά από κόσμο την παραμονή και ανήμερα της εορτής του Αγίου, όχι μόνο από πιστούς της γύρω περιοχής αλλά και από άλλες περιοχές και συνοικίες της πόλης.                           

Στις προηγούμενες δεκαετίες και πριν αρχίσει η άκρατη και άναρχη δόμηση της πόλης, το παρεκκλήσιο είχε καταπληκτική θέα προς το κάμπο της Λαμίας και τις απέναντι επιβλητικές οροσειρές της Οίτης, Γκιόνας και Καλλιδρόμου. Σήμερα η θέα αυτή έχει περιοριστεί αρκετά, από τα κτίσματα που υπάρχουν γύρω και μπροστά από αυτό. Τα κτίσματα όμως αυτά δυσκόλεψαν και τη πρόσβαση στο παρεκκλήσιο, καθώς επίσης κατέστησαν και προβληματική την ανεύρεση του, από πιστούς που δεν γνωρίζουν και τόσο καλά την ακριβή τοποθεσία του.

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου (σημειώνεται με βέλος) το 1930, όταν δεν το είχαν «πνίξει» τα τσιμέντα, ήταν ορατό ακόμα και από τη πλατεία Πάρκου! Αριστερά του και προς τα κάτω διακρίνονται ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων και ο Ναός του Αγίου Νικολάου

Μιλώντας για τη πρόσβαση στο παρεκκλήσιο αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτή επιτυγχάνεται από δύο πλευρές. Η μία είναι από τα σκαλάκια της οδού Ηφαίστου27, και πιο συγκεκριμένα από την 1^η πάροδο της Ηφαίστου, και η άλλη, από την 1^η πάροδο της οδού Μεσολογγίου, η οποία όμως είναι μια κατηφόρα αρκετά επικίνδυνη. Για τους μη γνωρίζοντες, η 1^η πάροδος της οδού Μεσολογγίου, ευρίσκεται στο περιφερειακό δρόμο που οδηγεί στο κάστρο της Λαμίας και είναι ακριβώς εκεί, που ξεκινούν τα δέντρα του άλσους το οποίο καλύπτει όλη τη περιοχή του κάστρου. 

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Φανουρίου είναι σχετικά νεώτερο από τα άλλα δύο παρεκκλήσια. Ευρίσκεται επί της οδού Στυλίδας, απέναντι του στρατοπέδου Τσαλτάκη28 και πολύ κοντά – περίπου 200 μέτρα – από τη Παναγία τη Ξηριώτισσα. Τα παλιά χρόνια στη θέση του υπήρχε, ένα απλό πέτρινο προσκυνητάριο του Αγίου Φανουρίου.

Το παρεκκλήσι του Αγίου Φανουρίου Λαμίας

Το 1964 κατόπιν θερμής παράκλησης των κατοίκων της περιοχής και επιθυμίας του εκκλησιαστικού συμβουλίου των Αγίων Θεοδώρων, αποφασίζεται η ανέγερση του σημερινού παρεκκλησίου του Αγίου Φανουρίου.

Για τα έξοδα της ανέγερσης του, αποφασίζεται στις 29 Οκτωβρίου1964 η πώληση οικοπέδου που ανήκε στο Ναό των Αγίων Θεοδώρων και ευρίσκονταν στην γωνία των οδών Εκκλησιών και Λεβαδίτου. Το οικόπεδο, μετά από πλειοδοτικό διαγωνισμό, πωλείται τελικά στον Σταύρο Παν. Μπουκουβάλα αντί του ποσού των 130.000 δραχμών.

Στις 16 Μαρτίου 1965 με την υπ’ αριθμ. 16858 συμβολαιογραφική πράξη δωρίζεται οικόπεδο ογδόντα (80) τετραγωνικών μέτρων με σκοπό την ανέγερση του παρεκκλησίου επί της επιφανείας του. Δωρητές του υπήρξαν οι ακόλουθοι: 1)Αθανάσιος Κων. Χαλκιόπουλος, 2)Μιλτιάδης ή Μελέτιος Κων. Χαλκιόπουλος, 3)Αφροδίτη(Βίκα) Αχιλ. Αγαθονίκου, τέως σύζυγος Στυλιανού Γιαννακοπούλου,  4) Αφροδίτη Γεωργ. Γεωργιάδου, χήρα Παναγιώτη Ματαράγκα 5) Πηνελόπη Αχιλ. Αγαθονίκου, σύζυγος Βασιλείου Σκαρπέτη, 6) Ρένα (Ξενία) Λεων. Λαγανιάρη, χήρα Μιλτιάδη Αγαθονίκου 7) Αγγελική Θεοδ. Χαλιούλια, χήρα Αχιλλέως Αγαθονίκου, 8) Άννα Νικ. Μαρκέα, χήρα Αιμιλίου Αγαθονίκου, 9) Ασπασία(Μπέτη) Αιμιλ. Αγαθονίκου, σύζυγος Ιωάννη Προυκάκη, 10) Ελένη Αιμιλ. Αγαθονίκου, σύζυγος Χρήστου Ροκοφίλου και 11) Δημήτριος Ιωάν. Αναγνωστόπουλος.

Η έγκριση από την Ι. Μητρόπολη της ανέγερσης του Αγίου Φανουρίου

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Φανουρίου είναι ένα μικρό ορθογώνιο κτίσμα με επικλινή κεραμωτή στέγη, στο κέντρο της οποίας ευρίσκεται ένας μικρός θόλος, θυμίζοντας με τη μορφή του έναν υποτυπώδη τρούλο.

Στη νοτιοδυτική πλευρά του ναΐσκου ευρίσκεται το κωδωνοστάσιο (καμπαναριό) που είναι εφαπτόμενο σ’ αυτόν. Οι τοίχοι του παρεκκλησίου εξωτερικά είναι ακριβώς όμοιοι με αυτούς των Αγίων Θεοδώρων. Είναι δηλαδή διακοσμημένοι με ορθογώνια παραλληλόγραμμα σχήματα βαμμένα στο χρώμα της ώχρας, με τις γραμμές όμως των παραλληλόγραμμων να έχουν χρώμα κεραμιδί.

Αριστερά της κυρίας εισόδου και στο ύψος της παραστάδος αυτής, υπάρχει μία μαρμάρινη πλάκα με την παρακάτω επιγραφή: « ΔΩΡΗΤΑΙ του παρεκκλησίου του Ι. Ν. Αγίου Φανουρίου: αποτελεί Δωρεά Αθανασίου και Μιλτιάδου Χαλκιόπουλου και λοιπών κληρονόμων προς τον Ι. Ν. Αγίων  Θεοδώρων Λαμίας. Λαμία, 1 Μαρτίου 1965».

Όπως συνέβη και στο παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου την ίδια μοίρα υφίσταται και αυτό του Αγίου Φανουρίου. Πέφτει δηλαδή θύμα κλοπής, το παγκάρι του Ναού, κατά τις μεσημβρινές ώρες της 11^ης Σεπτεμβρίου του 1975.

Τον Αύγουστο του 1976 ο Τσίγκας Νικόλαος του Ιωάννη, εκφράζει την επιθυμία να κατασκευάσει με δικά του έξοδα χώρους υγιεινής και αποθήκευσης. Και πράγματι αφού παίρνει  την άδεια της Ι. Μ. Φθιώτιδας, προχωρεί και πραγματοποιεί την ευγενή αυτή επιθυμία του στην πίσω πλευρά του παρεκκλησίου. Την ίδια χρονιά επίσης, η Ι. Μ. Φθιώτιδας επιτρέπει να εορτάζεται στις 4 Φεβρουαρίου κάθε έτους, η μνήμη του Αγίου Ισιδώρου, από το σωματείο των χειριστών χωματουργικών μηχανημάτων στον Άγιο Φανούριο.

Στις 4 Μαΐου του 1992 εγκρίνεται η αγιογράφηση του παρεκκλησίου, την οποία αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας ο Λαμιώτης αγιογράφος Νικόλαος Καγκαράς. Ήταν από τις πρώτες δουλειές του συγκεκριμένου αγιογράφου, ο οποίος –  σύμφωνα και με μαρτυρία του ιδίου – βασίστηκε στην Παλαιολόγια τεχνοτροπία για την αγιογράφηση του ναΐσκου.

Από της 1^ης Μαρτίου του 1993 ο τότε Μητροπολίτης Φθιώτιδας, Δαμασκηνός Παπαχρήστου αποφασίζει να υπαγάγει τον Άγιο Φανούριο στην Ιερά Μητρόπολη. Τοποθετεί δε και ως εφημέριο του παρεκκλησίου, τον πρεσβύτερο Ευάγγελον Μπαρμπούση. Μετά όμως από μερικά χρόνια το παρεκκλήσιο επανέρχεται πάλι στην ενορία των Αγίων Θεοδώρων.

Δίπλα από το παρεκκλήσιο, στην ανατολική πλευρά του, εκεί που σήμερα στεγάζονται κτίρια με διάφορες εμπορικές επιχειρήσεις, τα παλιά χρόνια υπήρχε ένας τεράστιος υπαίθριος χώρος, ο οποίος φιλοξενούσε τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου τη γνωστή στην ευρύτερη περιοχή της Φθιώτιδας, ζωοπανήγυρη (ζωοπάζαρο). Δεκάδες ζώα (άλογα, ημίονοι, γαϊδούρια), κατέκλυζαν τον χώρο αυτό του Αγίου Φανουρίου. Με τη πρόοδο των μηχανικών μέσων η ζωοπανήγυρης αυτή ατόνησε, ώσπου εξαφανίστηκε τελείως από τη πόλη της Λαμίας, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ή στις αρχές του ’80, αν δεν μας απατά η μνήμη μας.

Αφίσα του 1968 που διαφημίζει τη ζωοπανήγυρη της Λαμίας

Εκτός από τη ζωοπανήγυρη ονομαστή και ιδιαίτερα  γραφική είναι και η πανήγυρης του Αγίου, που τελείται την παραμονή της εορτής του στις 26 Αυγούστου. Κατά εκατοντάδες συρρέουν οι πιστοί από όλη τη περιοχή της Λαμίας για να προσκυνήσουν με κατάνυξη την εικόνα του Αγίου. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι  οι περίφημες φανουρόπιτες που τις προσφέρουν στον Άγιο οι νεαρές γυναίκες, τη μέρα της γιορτής, πιστεύοντας μ’ αυτό τον τρόπο, ότι θα τους φανερώσει ο Άγιος στον ύπνο τους, τον μέλλοντα γαμπρό.  

Σήμερα τα δύο παρεκκλήσια του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Φανουρίου εξακολουθούν να ανήκουν στο ναό των Αγίων Θεοδώρων, στα οποία προσέρχονται με ευλάβεια για να λειτουργηθούν, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών κάθε Κυριακή και γιορτή. Στο παρεκκλήσιο του Αγίου Φανουρίου λειτουργούν εναλλάξ, οι εκάστοτε εφημέριοι του Ναού των Αγίων Θεοδώρων, ενώ στο παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου υπάρχει μόνιμος εφημέριος, που όμως ανήκει οργανικά στο Ναό των Αγίων Θεοδώρων.        

Βέβαια, τα κτίσματα όσο όμορφα και να είναι δεν σημαίνουν από μόνα τους τίποτα. Εκείνο που τα ομορφαίνει και τους δίνει νόημα είναι η παρουσία των ανθρώπων. Και ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων μαζί με τα παρεκκλήσια του, ευτύχησαν να αγκαλιαστούν με την αγάπη, τη φροντίδα και τις αμέτρητες δωρεές των κατοίκων της περιοχής. Και αυτό δεν είναι μόνο δική μας διαπίστωση. Σ’ αυτό συνηγορεί και ένας πρώην δήμαρχος της Λαμίας ο Γεώργιος Πλατής (1929 – 1934). Στο βιβλίο του με τίτλο το όνομα της πόλης της Λαμίας, όταν αναφέρεται στη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων, γνωστή και με τη Τουρκική ονομασία της Σλα Μαχαλάς29 δηλαδή συνοικία του Κάστρου, σημειώνει την εντύπωση που του έκαναν οι κάτοικοι της συνοικίας για την αγάπη που έδειχναν στις εκκλησίες της και ιδιαίτερα του Αγίου Γεωργίου.

---

26 Άγιος Γεώργιος: Ο κ. Νικόλαος Δαβανέλλος στο βιβλίο – λεύκωμα που έχει εκδώσει για τη Λαμία, βασιζόμενος μάλλον στο βιβλίο του Γ. Πλατή «Λαμία», υποστηρίζει ότι ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται προστάτης των γύφτων. Εμείς για να είμαστε ειλικρινείς, πρώτη φορά ακούμε κάτι ανάλογο. Αντίθετα γνωρίζουμε ότι ο αναφερόμενος Άγιος, θεωρείται προστάτης των Σαρακατσαναίων, οι οποίοι θεωρούσαν την γιορτή του σαν αφορμή να ξεκινήσουν με τα κοπάδια τους για τα βουνά. Και σαν σημείο επιστροφής τους στα πεδινά είχαν την γιορτή του Αγίου Δημητρίου.

27 Οδός Ηφαίστου: Είναι η περιφερειακή οδός της Ακρολαμίας (κάστρου), που αρχίζει από την διασταύρωση των οδών Εκκλησιών και Χατζηκώστα και καταλήγει στην οδό Φλέμινγκ, αυτή δηλ. που είναι μπροστά στο Εθνικό Στάδιο (Γήπεδο) και στο Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας. 

28 Τσαλτάκης: Λοχαγός, διοικητής ενός εκ των τριών ευζωνικών ταγμάτων , που αποτελούσαν την οπισθοφυλακή του Ελληνικού στρατού κατά τον «ατυχή» πόλεμο του 1897. Εφονεύθη την 7^η Μαΐου μετά από ηρωϊκή μάχη, στην οροθετική γραμμή του τότε μετώπου Παλιοκούλια, Καμηλόβρυση, Ταράτσα. 

29 Σλα μαχαλάς: Ο Γ. Πλατής στο ως άνω αναφερόμενο βιβλίο διατυπώνει την εξής θεωρία για την καταγωγή της λέξης Σλα. Λέει λοιπόν κατά λέξη στη σελίδα 78. Η λέξις Σλα είναι ελληνική παραφθορά της τουρκικής λέξεως Κουλάς η οποία σημαίνει πύργον, φρούριον, και την οποίαν οι Λαμιείς μετέβαλον εις Σουλάς ή Σλάς δια την ευκολίαν της προφοράς. Επίσης η λέξις Κούλια που σημαίνει πύργον, προέρχεται από την αυτήν ως άνω τουρκικήν λέξιν Κουλάς. Ως είναι γνωστόν πλησίον και προς βορράν της Λαμίας επί της Όθρυος, υπάρχει η γνωστή τοποθεσία Παλιοκούλια, διότι θα υπήρχε εκεί φράγκικος ή τούρκικος πύργος κατοπτεύσεως.

 

 

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.