Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΔΟΓΜΑΤΟΣ

Μέγας Αθανάσιος, ο κατ' εξοχήν διαμορφωτής του Ορθόδοξου δόγματος, ο αποκληθείς και "στύλος της Ορθοδοξίας". Ψηφιδωτό στην Ιερά Μονή Αντίνιτσας Φθιώτιδας. Έργο του Λαμιώτικου ζεύγους καλλιτεχνών, αγιογράφων, φηφιδοτοποιών και συντηρητών Θεόδωρου και Ένζας Μώρη

Είναι γνωστό σε όλους, πως η Ορθόδοξη Εκκλησία πρεσβεύει, ότι διατήρησε αναλλοίωτη την διδασκαλία του Χριστού και των Αποστόλων ανά τους αιώνες, μέσω των αληθειών της που ονομάζει δόγματα.
Αλλά τι είναι δόγμα; Δόγμα είναι η αλήθεια για το Θεό και το Χριστό, που διατυπώθηκε μέσω των Πατέρων της Εκκλησίας αλλά πολύ περισσότερο μέσα από τις Οικουμενικές Συνόδους. Οι αλήθειες όμως αυτές δεν έχουν σκοπό να ερμηνεύσουν τα του Θεού αλλά τα περί τον Θεό. Γιατί ο Θεός είναι πάνω και πέρα από την δημιουργία, οπότε οποιαδήποτε απόπειρα να αποδοθεί το τι ακριβώς είναι, σκοντάφτει κατά πρώτον στην αδυναμία της ανθρώπινης γλώσσας. Έπειτα επειδή η περιγραφή αυτή θα αποδοθεί με όρους της κτιστής πραγματικότητας, δεν είναι δυνατόν να αποδώσουν τα του Θεού, αφού όπως προαναφέραμε, ο Θεός είναι πάνω και πέρα από τη κτιστή πραγματικότητα και τα ανθρώπινα σχήματα.
Τα δόγματα επίσης έβαζαν και ένα όριο ανάμεσα στην Εκκλησία και τις παραχαράξεις της, δηλαδή τις αιρέσεις, οι οποίες υπερτιμώντας τον ανθρώπινο νου, πίστευαν πως μπορούν να εξηγήσουν την φύση του Θεού, δηλαδή το τι είναι Θεός...

Έτσι λοιπόν οι Πατέρες και οι Οικουμενικές Σύνοδοι καλούνταν κάθε εποχή να αντιμετωπίσουν τις διάφορες αιρέσεις που αναφαίνονταν και να διατηρήσουν ανόθευτη και καθαρή την Ορθόδοξη αλήθεια. Το πέτυχαν άραγε αυτό; Δεν υπάρχουν άραγε εκφράσεις στην διδασκαλία παλαιοτέρων Πατέρων που απορρίφτηκαν ως λάθος από τους επόμενους Πατέρες; Και αν ναι πως μπορούμε να μιλάμε για μη αλλοίωση του Ορθόδοξου δόγματος. Για να απαντηθούν αυτά πρέπει να ληφθούν υπόψη ορισμένες παράμετροι. Άλλες αιρέσεις πολεμάνε οι Πατέρες την μία εποχή και άλλες την άλλη. Άλλη η σημασία των λέξεων σε μια εποχή και άλλη στην άλλη.Αν δεν ληφθούν υπόψη αυτά και άλλα πολλά, μπορεί να προέλθουν παρεξηγήσεις και να φανεί πως υπάρχει ασυνέπεια των Πατέρων μεταξύ τους, ενώ αντίθετα αν ληφθούν υπόψη, όχι μόνο δεν θα δούμε ασυνέπεια, αλλά πολύ περισσότερο συμπλήρωση και εκλέπτυνση του Ορθόδοξου δόγματος. Η Εκκλησία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Και σαν ζωντανός οργανισμός που είναι πρέπει να προσαρμόζεται με τις εκάστοτε συνθήκες κάθε εποχής, γιατί αλλιώς θα καταντήσει ένας νεκρός οργανισμός, ένα απολίθωμα του παρελθόντος που δεν θα έχει τίποτα να προσφέρει.
Το θέμα είναι, πως για να έχει επιτυχία το σωτηριώδη έργο της, οφείλει να χρησιμοποιεί σε κάθε εποχή τους τρόπους εκφοράς της εποχής αυτής, χωρίς όμως να αλλοιώνει την αλήθεια της. Δεν έχει σημασία το σκεύος που χρησιμοποιείται αλλά το περιεχόμενό του. Άλλαξε λοιπόν αυτή η αλήθεια;

ΔΙΑΦΩΝΙΑ ΙΠΠΟΛΥΤΟΥ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ;
Ας το δούμε αυτό μέσα από τη διδασκαλία του Ιππολύτου Ρώμης και των Πατέρων της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου.
Υπάρχει η εντύπωση πως άλλα υποστηρίζει ο Ιππόλυτος στα έργα του και άλλα οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου. Αληθεύει άραγε αυτό;
Ας πάρουμε την διδασκαλία του Ιππολύτου για την σχέση Πατέρα και Υιού Λόγου (Χριστού) και ας την συγκρίνουμε με αυτή των Πατέρων της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου.
Ο Ιππόλυτος έχει να αντιμετωπίσει τον αιρετικό Νοητό που ισχυρίζονταν πως ο Πατέρας και ο Υιός είναι το ίδιο πρόσωπο.
Τι απαντάει ο Ιππόλυτος στον Νοητό για να του δείξει το λάθος του; Του λέει πως ο Λόγος είναι κάτι διαφορετικό από τον Πατέρα, αφού γεννάται από το θέλημά του.
Αυτή όμως η έκφραση «γεννάται από το θέλημά του», δείχνει την εν χρόνω γέννηση του Υιού.Η έκφραση όμως αυτή δεν γίνεται δεκτή από τους Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, επειδή λένε πως ο Υιός γεννάται από τη φύση του Πατέρα, άρα παρά την θέλησή του. Τι γίνεται λοιπόν; Έχουμε διχογνωμία των Πατέρων και άλλα υποστηρίζει ο ένας και άλλα ο άλλος.
Πριν να συνεχίσουμε πρέπει να υπενθυμίσουμε αυτό που είπαμε πιο πάνω. Και συνολικά πρέπει να δούμε το έργο του Ιππολύτου, χωρίς να απομονώνουμε μόνο μία φράση, αλλά να δούμε και την εποχή και ποιος αιρετικός πολεμάται.

Η ΛΕΞΗ «ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΩΝ»
Ας πάρουμε όμως ένα παράδειγμα από τη γλώσσα για να μπορέσουμε να γίνουμε κατανοητοί. Και το κάνουμε αυτό γιατί η γλώσσα είναι και αυτή ζωντανός οργανισμός. Καινούργιες λέξεις προστίθενται, άλλες ατονούν και άλλες σε διαφορετική εποχή έχουν τελείως αντίθετη σημασία.
Παράδειγμα. Η λέξη «δεισιδαίμων» στα αρχαία χρόνια σήμαινε τον θεοσεβή, ενώ σήμερα έχει πάρει τελείως διαφορετικό νόημα και σημαίνει αυτόν που πιστεύει στις προλήψεις. Άρα αν τη λέξη αυτή την απομονώσουμε από την πρόταση που βρίσκεται και την εποχή που ελέχθη μας οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα. Υπό την στενή έννοια λοιπόν της λέξης θα πρέπει να την εκλάβουμε ως θεοσέβεια, υπό την ευρεία όμως έννοια της λέξης θα την εκλάβουμε ορθά. Οπότε αν επιμείνουμε στη στενή έννοια της θα οδηγηθούμε σε κωμικά αποτελέσματα.

ΠΟΙΑ ΑΙΡΕΣΗ ΠΟΛΕΜΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟ;
Έχοντας λοιπόν αυτά υπόψη, ας δούμε τώρα, αν οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου απέρριψαν την εν χρόνω γέννηση του Υιού. Οφείλουμε όμως να αναρωτηθούμε. Ποιον αιρετικό πολεμάνε οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου; Μα φυσικά τον Άρειο. Τι έλεγε ο Άρειος; Πως ο Πατέρας δημιούργησε με την θέλησή του τον Υιό, δηλαδή εν χρόνω. Γι’ αυτό και οι Πατέρες του απαντούν πως ο Υιός δεν έγινε από τη θέληση του Πατέρα αλλά από τη φύση του, δηλαδή αχρόνως.
Υπό τη στενή έννοια λοιπόν της έκφρασης οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, απορρίπτουν τον Ιππόλυτο.
Υπό την ευρεία έννοια όμως, όχι μόνο δεν τον απορρίπτουν, αλλά δέχονται και την γέννηση του Υιού από το θέλημα του Πατέρα.

Και για όσους αμφιβάλλουν ορίστε και η απόδειξη. Αποσπάσματα από τον Μέγα Αθανάσιο, την ψυχή της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου:

«Ουμενούν, αλλά και θελόμενος εστίν ο Υιός παρά του Πατρός»
« Όχι βέβαια, αλλά και θελητός είναι ο Υιός από τον Πατέρα».
Μ. Αθανασίου, Κατά Αρειανών PG 26, 461 C

«Ώσπερ γαρ της ιδίας υποστάσεώς εστί θελητής, ούτω και ο Υιός, ίδιος ων αυτού τηςουσίας, ουκ αθέλητός εστίν αυτώ. Θελέσθω και φιλέσθω τοίνυν ο Υιός παρά του Πατρός»
«Όπως ακριβώς της δικιάς του υπόστασης είναι θελητός (δηλ. ο Πατέρας), έτσι και ο Υιός, που είναι ίδιος της ουσίας του, δεν είναι αθέλητος. Και τον θέλει λοιπόν και τον αγαπά ο Πατέρας τον Υιό.»
Μ. Αθανασίου, Κατά Αρειανών PG 26, 461 C

Τι συμβαίνει λοιπόν; Τρελάθηκαν οι Πατέρες και άλλα λένε την μια φορά και άλλα την άλλη;
Όχι βέβαια;
Απλά όλες αυτές οι εκφράσεις βούληση, θέλω, ανάγκη κ.λ.π. αφορούν τα κτιστά όντα. Ο Θεός είναι πάνω και πέρα από τα όντα καθώς και τις ιδιότητες των όντων. Όταν περιγράφουμε κάτι για το Θεό ή του αποδίδουμε κάποιες ιδιότητες, χρησιμοποιούμε ανθρωποπαθείς εκφράσεις και ιδιότητες που όμως δεν μπορούν να αποδοθούν στη φύση του Θεού.Γι’ αυτό πολύ ωραία ο άγιος Επιφάνιος γράφει:

«Ούτε θέλων τοίνυν εγέννησεν, ούτε μη θέλων, αλλ’ υπερβολή φύσεως. Υπερβαίνει γαρ η θεία φύσις βουλήν, και ουχ υποπίπτει χρόνω, ούτε ανάγκη άγεται».
«Ούτε λοιπόν με την θέλησή του τον γέννησε, ούτε χωρίς τη θέλησή του, αλλά πέρα από τα όρια της φύσης. Διότι ξεπερνάει η θεία φύση την θέληση, και δεν υποκύπτει στο χρόνο, ούτε από την ανάγκη οδηγείται.»
Επιφάνιος PG 43, 108 Β

«ΑΙΡΕΤΙΚΟΙ» ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΥ!!
Και για να μην αφήσουμε καμιά αμφιβολία θα φέρουμε ένα ακόμα παράδειγμα, που πιστεύουμε πως θα σοκάρει τους περισσότερους.
Η λέξη «ομοούσιος» που αποτέλεσε την λέξη – θρίαμβο της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, όσο απίστευτο και να φανεί είναι αιρετικής προέλευσης!!!!
Η λέξη είχε χρησιμοποιηθεί από τον αιρετικό Παύλο Σαμοσατέα (260 μ.Χ.), ο οποίος όπως και ο Νοητός ήταν και αυτός Μοναρχιανός, πίστευε δηλαδή πως ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα ήταν απρόσωπες δυνάμεις του Πατέρα, ο οποίος μόνον αυτός ήταν πρόσωπο. Ο Παύλος Σαμοσατέας και η διδασκαλία του καταδικάστηκαν από σύνοδο στην Αντιόχεια.
Παίρνουν λοιπόν την λέξη αυτή, οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, και της προσδίδουν νέο νόημα, Ορθόδοξο πλέον.Τώρα σημαίνει την ενότητα της ουσίας των δύο προσώπων (Πατέρα – Υιού), ταυτούσιος, και όχι ένα ον και ένα πρόσωπο, αλλά ένα ον και δύο πρόσωπα (υποστάσεις).
Υπό την στενή έννοια λοιπόν της λέξεως «ομοούσιος», οι Πατέρες της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου είναι αιρετικοί και έρχονται σε σύγκρουση με τη Σύνοδο της Αντιοχείας, υπό την ευρεία έννοια όμως, κάθε άλλο παρά αιρετικοί είναι και δεν υπάρχει ασυμφωνία με την Σύνοδο της Αντιοχείας, γιατί πλέον η λέξη είχε άλλο νόημα, από αυτό που καταδίκασε η Σύνοδος της Αντιοχείας.
Συνοψίζοντας λοιπόν.
Οι Πατέρες όχι μόνο δεν απέρριψαν το ηθελημένο του Ιππόλυτου, αλλά το προχώρησαν και πιο πέρα γιατί υπήρχε η ανάγκη να το προχωρήσουν. Άλλη αίρεση αντιμετώπιζαν, οπότε έπρεπε να βρουν επιπλέον όπλα για να την αντιμετωπίσουν.
Άλλωστε όποιος διαβάσει συνολικά το έργο του Ιππολύτου θα το διαπιστώσει αυτό.
Πουθενά δεν ισχυρίζεται πως υπάρχουν δύο Θεοί – γεγονός που προκύπτει από την εν χρόνω γέννηση του Υιού – αλλά ένας Θεός ομοούσιος, με δύο πρόσωπα. Χρησιμοποιεί και εκφράσεις που αργότερα υιοθετήθηκαν από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο και δεσπόζουν στο σύμβολο της πίστης μας, όπως «φως εκ φωτός» κ.λ.π.

Όποιος επιθυμεί να δει τη θεολογία του Ιππολύτου Ρώμης μπορεί να δει το άρθρο μας, «Η Τριαδολογία και η περί δύο φύσεων του Χριστού διδασκαλία του Ιππολύτου Ρώμης».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προσοχή! Χωρίς όνομα ή κάποιο ψευδώνυμο δεν γίνεται δημοσίευση σχολίου. Επίσης δεν πρέπει να είναι υβριστικό και άσχετο με το θέμα του άρθρου.